Nói thay cho cá và con người

Nguyễn Văn Lục

Câu hỏi cuối cùng đặt ra cho đất nước này là đã đến lúc cần một cuộc cách mạng bằng bạo lực sắt máu thay vì chỉ là những cuộc tranh đấu xuống đường bất bạo động?

Cá chết trên bờ biển huyện Quảng Trạch, tỉnh Quảng Bình., Việt Nam. Nguofn: Chi Nam/AP

Tôi rất trân trọng và nể phục bài viết của ông Trần Tam nhan đề Các cớ sở khoa học về xả thải ra biển, đăng trên DCVOnline.net, ngày 1 tháng 7, 2016. Bài viết chẳng những đúng thời điểm khi công ty Formosa Đài Loan nhìn nhận lỗi trách nhiệm xả nước thải độc hại ra biển làm cá chết, mà còn có khả năng thuyết phục vì trình độ chuyên môn của tác giả.

Chữ Formosa dịch ra tiếng Việt là hòn đảo xinh đẹp! (Xem phóng sự truyền hình của đài PTS, Đài Loan, bản dịch Hồ Như Ý). Nay Formosa đã biến cả một vùng biển trải dài 200 Km, rộng 140.000 km² thành biển chết và người chết. Chiều dài 200 km là bằng phân nửa chiều dài của Đài Loan!

Tuy nhiên, đứng về phía người dân nạn nhân Vũng Áng mà 99% dân chúng, dù không có bằng chứng khoa học, cứ đề quyết là trách nhiệm là do hãng luyện thép Formosa gây ra. Như lời một ngư dân, năm nay 63 tuổi vừa nói, vừa chỉ tay về hướng công ty Formosa, chạy dài trên bờ biển cả 30 chục km, “Năm nay tôi 63 tuổi, làm nghề cá từ năm lên 10 tuổi. Tôi chưa hề bao giờ thấy cá chết như bây giờ.”

Nặng tình đối với người dân chài làm nghề đi biển, tôi đồng tình với cá chết và với người dân chài mà không muốn lý luận nữa dù biết rằng bên trong còn có những uẩn khúc mà người dân không cách nào biết được.

Cũng một lẽ ấy, tôi đồng tình với vị linh mục quản nhiệm giáo xứ đi quyên tiền giúp người dân cả tháng nay, chia xẻ nỗi đau cá chết và người chết vì không có dịp ra biển đánh cá.

Sự đồng tình ấy không có nghĩa tôi đồng tình với một TGM nổi tiếng với câu nói, “Lạy Chúa con không biết nói.” Dù không biết nói lời Chúa, nhưng ông TGM lại biết nói tiếng người – tiếng nói của Vẹm – như sau:

“Vì thế, trong lúc này, xin quý cha và anh chị em giáo dân khi diễn tả những lo láng và bức xúc của mình, tránh những hành động quá khích dẫn tới xung đột, ảnh hưởng tới sản xuất, giao thông, vi phạm pháp luật.”

Bắt chước theo cách nói của lão nông dân ở trên, tôi cũng xin nói rằng, tôi đi đạo nay đã trên 70 năm, tôi chưa từng nghe một thông cáo nào của một tòa TGM phát biểu một cách hèn nhát và phản bội lại lương tâm con người đến như thế.

Trong vụ cá tôm này, người dân từ trong nước ra đến hải ngoại, phần đông chỉ được biết đến câu chuyện khi có cá chết.

Nhưng thực sự, trước khi mất biển thì người dân vùng biển Hà Tĩnh đã từng mất đất vào tay bọn lãnh đạo chính quyền Hà Tĩnh và tập đoàn lãnh đạo Formosa rồi.

Việc xây cất một công ty luyện thép mà số vốn lên đến 10 tỉ đô la, có bao giờ bọn lãnh đạo Hà Tĩnh như Lê Đình Sơn, Trần Nam Hùng, Đặng Quốc Khánh, Nguyễn Thị Nữ Y hay những tên Bùi Quang Hoàn, chủ tịch UBND huyện Kỳ Anh hỏi ý dân không? Chắc là không.

Trong khi cũng công ty Formosa này muốn thiết lập một nhà máy giấy tại Texas. Dân chúng Texas vì muốn bảo vệ nguồn nước đã quyết liệt phản đối. Formosa đành rút lui. Trong khi đó, Formosa vào năm 2006 đã có quyết định thiết lập nhà máy luyện thép dưới thời TT Trần Thủy Biển, nhưng bị dân chúng Đài Loan biểu tình phản đối dữ dội. Tô Anh, Bộ trưởng sau đó phải từ chức.

Năm 2008, Formosa quyết định chuyển dịch chuyện làm ăn sang Việt Nam. Một sinh viên trẻ Đài Loan đã đưa ra một lời nhận xét đến chua xót:

“Đài Loan với nỗi đau về thảm họa môi trường đang còn trong vòng kiện tụng. Nay thì nỗi đau ấy được chuyển sang cho người Việt Nam.”

Nhà máy thép Formosa ở Vũng Áng. Nguồn: AFP

Người dân vùng biển bị chiếm hữu đất đai với giá rẻ để đi đến một nơi xa không có biển. Đất ruộng cũng không có mà làm. Như xã Mai Thịnh, trước có gần 1.000 gia đình, nay chỉ còn lại có 158.

Nhà của dân bị ủi xập, trường trung học, tiểu học cũng chung số phận. Bọn chính quyền làm như vậy, bắt trẻ con làm con tin, để con em những gia đình dân còn ở lại không có trường cho con em học, nản lòng sẽ phải dọn đi.

Người cộng sản ngày hôm nay đã làm ngược lại những gì họ thường lên án chủ nghĩa tư bản trước đây. Trong cuốn truyện của nhà văn Ba Tây, theo cộng sản, xuất bản năm 1943: The Violent land (Miền đất của bạo lực). Trong đó, bọn tài phiệt, chủ các đồn điền trồng cây ca cao, cấu kết với các chính quyền dùng đủ mọi cách để khai thác — ngay cả ám sát, giết người — để chiếm các mảnh đất hay các khu rừng còn trinh nguyên để khai thác trồng cây ca cao. Đó là nhũng mảnh đất được vun trồng mầu mỡ mà Jorge Amado gọi là: “were fertilized with blood”.

Vũng Áng nay cũng trở thành mảnh đất nguyền rủa!

Việc chiếm hữu đất đai này đưa tới thảm trạng là các em nhỏ không có trường để học. Có nhiều em đã hai năm trời không được cắp sách tới trường. Có cô giáo bám trụ với một lớp học, các em chen chúc ngồi như nêm cối. Thật tội nghiệp! Phần đông đến 90% — như ở Kỳ Phong — theo đạo Chúa nên dù là lớp học tạm dung cũng có treo lắt lẻo một tượng Chúa. Buổi lễ ngày chúa nhật nhìn những ông già bà già khấn nguyện thành khẩn cầu xin ơn trên phù hộ. Chẳng hiểu Chúa trên cao có nghe thấy tiếng gào thống thiết của họ không? Chúa hãy nghe tiếng con cầu xin! Chúa. Où es-tu? Chúa ơi. Ngài ở đâu?

Tôi chợt nhớ đến cuốn truyện của Richard E. Kim, người Đại Hàn, do Lê Khắc Cầm dịch, nhan đề, Chúa đã khước từ, , 330 trang, Trình Bày xuất bản năm 1971.

Chúa đã khước từ thì tự liệu lấy, sao không bảo nhau tổ chức ám sát, thủ tiêu mấy tên chủ tịch công ty. Chúng sợ sẽ trốn về Đài Loan.

Chúng đã thách thức lòng tự hào của cả dân tộc khi chúng cao ngạo đặt câu hỏi: muốn chọn sắt thép hay chọn cá tôm?

Nhà cầm quyền lúc mới đầu dù chưa có kết quả thử nghiệm đã khẳng định không phải tại Formosa, Đài Loan? Ăn nói tiền hậu bất nhất như thế mà mọi người vẫn phải tin và nghe theo.

Dân chúng thì đờ đẫn đến lạ lùng, có thể giết dã man giết một người ăn trộm một con chó? Nhưng lại không có can đảm đụng chạm đến một tên công an nằm bắc võng canh gác không cho người lạ lai vãng đến Vũng Áng? Chúng cướp đất, cướp biển sạch sành sanh thì không dám bạo động, chỉ biết kêu oan!

Có đất nước nào như thế không hở trời?

Tôi đã thấy bọn chính quyền Hà Tĩnh tên tuổi nêu ở trên đã ‘vào cuộc’. Mặc dầu mới chỉ là một lời hứa đền bù nửa tỉ đô la mà bọn lãnh đạo Hà Tĩnh đã vội vã họp bàn kế sách làm sao chia chác tiền bạc đến tay người dân cho công bằng!

Tiền sẽ vào túi của chúng hay túi của dân? Đấy cũng là một vấn đề.

Những người biểu tình ở Đài Bắc vào ngày 17 tháng 6 đòi Formosa Plastics Group điều tra và công bố những kết quả của tập đoàn này về vụ cá chết. Nguồn: Reuters / Tyrone Siu.

Có những dân thuyền chài bắt cá lớn mỗi mùa thu hoạch ra khơi về cũng kiếm được 150 triệu đồng. Có người khá thì mùa thu hoạch kiếm lên đến 300 triệu. Đền bù nào sao cho cân xứng?

Đền bù xong rồi thì biển và người chết hay là sống? Lại cho tiếp tục khai thác thì tương lai biển miền Trung sẽ đi về đâu?

Việc cố tình làm ô nhiễm môi trường nặng nề như thế có thể nào chỉ đền bù là đủ?

Một tiến trình đảo ngược cần thiết là triệt tiêu đảng để cứu nước. Vì còn nước thì còn có cơ may còn đảng?

Quanh co tìm hiểu tại sao cái chết. Nguồn: eVNExpress.net — Quanh co tìm hiểu tại sao cá chết. Nguồn: eVNExpress.net

Nguồn: https://www.facebook.com/profile.php?id=100000058013347

DCVOnline hiệu đính và minh họa.

VẤN ĐỀ MÔI TRƯỜNG TRÊN QUAN ĐIỂM HIỆN ĐẠI

Hồi công kỹ nghệ chưa phát triển con người chưa nghĩ tới vấn đề môi trường, vì lúc ấy ý nghĩa của môi trường chưa tỏ rõ ra, giống như người ta hít thở tự nhiên khí trời mà chẳng bao giờ nghĩ đến khí trời như thế nào cả.

Thời đó người ta nghĩ rằng trời đất là chuyện khách quan, tự nhiên, con người chỉ cần sống là đủ, chẳng cần lo nghĩ gì đến ý nghĩa của cái có chung quanh mình là gì. Nhưng khi công kỹ nghệ đã phát triển nhiều, mọi cái gì con người làm ra vì lợi ích của mình cũng đi kém với những cái thải ra phản lại lợi ích chung của họ. Ý nghĩa của môi trường vì thế cứ lớn dần.

Bởi trái đất là một tồn tại cô lập giữa hệ mặt trời, mọi cái gì con người thải ra đều không thể đi đâu cả, chúng chỉ còn hoài ở đó, hoặc đi vào đất, hoặc đi vào nước và biển, hay đi vào bầu khí quyển thế thôi. Cũng chẳng khác gì khi con người sống trong căn phòng hẹp, cái sân hẹp, cái vườn nhỏ, nếu ăn xong cũng thải phân, chất bả, rác ra đó, thì chẳng mấy chốc cũng hết chịu nổi, và tính cách nghiêm trọng của môi trường chính là vậy.

Nhưng đối với môi trường của con người trên thế giới ngày nay, có hai ý nghĩa quan trong mà có thể còn số người nào đó hoàn toàn chưa thấy hết. Đó là môi trường tự nhiên và môi trường xã hội. Môi trường tự nhiên như tầng ozon, môi trường biển, môi trường đất, môi trường sông nước, môi trường rừng núi, hay hệ quả nhà kính, thì ai cũng biết. Nhưng môi trường xã hội, như ô nhiểm tư tưởng, ý thức, ô nhiễm trong sự vận hành xã hội thì lại ít người thấy hoặc lưu ý.

Ô nhiễm tư tưởng như sự hiểu biết lệch lạc, sai trái về mặt ý thức hệ giả tạo phi khoa học, ô nhiểm quan điểm độc tài nào đó, ô nhiễm quan điểm chính trị sai trái nào đó, ô nhiễm ý thức ích kỷ, bàng quan, chai lý, vô cảm với xã hội, với người khác như thế nào đó, những cái đó cũng đặc biệt tai hại nghiêm trọng cho con người, cho xã hội mà không ít người thiếu quan tâm chú ý đến. Nó còn nguy hiểm hơn gấp bội so với ô nhiễm về môi trường tự nhiên nữa, vì nó sát sườn, trực tiếp, thường xuyên hơn cả sự ảnh hưởng của môi trường tư nhiên. Chẳng hạn trong các thể chế độc tài, cái gì nhà cầm quyền muốn là trời muốn, nên ngay cả có gây tác động đến môi trường tự nhiên cũng chẳng ai dám chống lại.

Vậy thì nói chung lại, môi trường là điều kiện sống, là ý nghĩa sống cũng như kể cả sống còn trong lâu dài của con người và xã hội con người. Không khí trong lành, thanh sạch, nguồn nước trong lành, trong sạch, các môi trường tự nhiên khác đều cũng thế, thì ý nghĩa sống của con người và xã hội mới thật sự lành mạnh, lâu dài, bền vững và trường cửu. Bên cạnh đó, xã hội lành mạnh, trong sạch, có ý thức nhân văn mà không nhũng lạm, hà khắc trong bất kỳ ý nghĩa hay trường hợp nào, cũng hoàn toàn cấp bách và thiết yếu không kém. Đấy cái nghiêm trọng và trội vượt của chính môi trường xã hội so với môi trường tự nhiên càng nói lên như thế. Bởi chính cái trước điều khiển, chi phối cái sau mà không phải ngược lại.

Cho nên khi nào trong xã hội còn có thể chế độc tài, còn có quan niệm độc tài, còn có ý thức cá nhân đồng lõa, đầu hàng độc tài, còn có não trạng bất chấp tự do dân chủ chính đáng, còn có não trạng chai lỳ trước moi tình huống xuống cấp, bất công xã hội, còn có tâm lý thụ động, bàng quan, vô cảm trước mọi đau xót chung hay riêng nào đó của mọi người, đó chính là sự ô nhiễm tinh thần, ô nhiểm môi trường xã hội nghiêm trọng nhất cần phải được sớm dẹp bỏ để mang lại mọi chân giá trị của hạnh phúc và mục đích sống chung của con người và xã hội.

Đấy quan điểm môi trường trong hoàn cảnh xã hội hiện đại chỉ là thế. Trái đất là môi trường tự nhiên chung toàn cầu mà mọi người trên thế gian cùng sống trên đó phải cần được bảo vệ mọi mặt, đó cũng chỉ mới là môi trường tự nhiên. Nhưng nếu đời sống của loài người trên hành tinh bị ô nhiễm bởi những tư tưởng độc tài, sai trái nào đó, như kiểu độc tài mác xít, độc tài phát xít, hay cuồng tín kiểu nhà nước tự xưng Hồi giáo IS ngày nay, cũng đều là những loại tư tưởng cực đoan cần được sớm loại bỏ, đó cũng thật là yêu câu thiết yếu về môi trường sống tinh thần lãnh mạnh bằng ý thức tự do dân chủ, bác ái và bình đẳng đúng nghĩa cho toàn thế giới cũng là điều mà toàn thể nhân loại ngày nay cũng cần phải hướng tới.

Cho nên câu chuyện về hình ảnh một ngư dân trên vùng biển Hà Tĩnh phát biểu cho rằng chuyện bồi thường cá chết của Công ty Formosa cho ngư dân các tỉnh miền Trung chỉ là chuyện tự nhiên, nhưng việc trả lại môi trường khách quan lành mạnh cho môi trường biển Miền Trung đó mới là ý nghĩa quan trọng nhất. Vì nếu bồi thường xong mà yếu tố gây độc tại vẫn tiếp tục còn đó, vẫn cứ hoạt động như cũ thì ý nghĩa gì, vì ai kiểm soát, ai ngăn chặn được. Nên ý thức và quyết tâm dẹp bỏ mọi yếu tố gây ra ô nhiễm môi trường mới là cái gốc, là then chót quyết định mà không phải chỉ là cái ngọn, như chuyện bồi thường cá chết xảy ra mới là quyết định, đó chính là ý nghĩa bao quát và sâu xa hơn nhất, thật cũng quả là như thế.

NGÀN KHƠI
(05/7/16)

1 Comment on “Nói thay cho cá và con người”

BIỂN NGÀN says:

July 4, 2016 at 11:54 pm

VẤN ĐỀ MÔI TRƯỜNG TRÊN QUAN ĐIỂM HIỆN ĐẠI

Hồi công kỹ nghệ chưa phát triển con người chưa nghĩ tới vấn đề môi trường, vì lúc ấy ý nghĩa của môi trường chưa tỏ rõ ra, giống như người ta hít thở tự nhiên khí trời mà chẳng bao giờ nghĩ đến khí trời như thế nào cả.

Thời đó người ta nghĩ rằng trời đất là chuyện khách quan, tự nhiên, con người chỉ cần sống là đủ, chẳng cần lo nghĩ gì đến ý nghĩa của cái có chung quanh mình là gì. Nhưng khi công kỹ nghệ đã phát triển nhiều, mọi cái gì con người làm ra vì lợi ích của mình cũng đi kém với những cái thải ra phản lại lợi ích chung của họ. Ý nghĩa của môi trường vì thế cứ lớn dần.

Bởi trái đất là một tồn tại cô lập giữa hệ mặt trời, mọi cái gì con người thải ra đều không thể đi đâu cả, chúng chỉ còn hoài ở đó, hoặc đi vào đất, hoặc đi vào nước và biển, hay đi vào bầu khí quyển thế thôi. Cũng chẳng khác gì khi con người sống trong căn phòng hẹp, cái sân hẹp, cái vườn nhỏ, nếu ăn xong cũng thải phân, chất bả, rác ra đó, thì chẳng mấy chốc cũng hết chịu nổi, và tính cách nghiêm trọng của môi trường chính là vậy.

Nhưng đối với môi trường của con người trên thế giới ngày nay, có hai ý nghĩa quan trong mà có thể còn số người nào đó hoàn toàn chưa thấy hết. Đó là môi trường tự nhiên và môi trường xã hội. Môi trường tự nhiên như tầng ozon, môi trường biển, môi trường đất, môi trường sông nước, môi trường rừng núi, hay hệ quả nhà kính, thì ai cũng biết. Nhưng môi trường xã hội, như ô nhiểm tư tưởng, ý thức, ô nhiễm trong sự vận hành xã hội thì lại ít người thấy hoặc lưu ý.

Ô nhiễm tư tưởng như sự hiểu biết lệch lạc, sai trái về mặt ý thức hệ giả tạo phi khoa học, ô nhiểm quan điểm độc tài nào đó, ô nhiễm quan điểm chính trị sai trái nào đó, ô nhiễm ý thức ích kỷ, bàng quan, chai lý, vô cảm với xã hội, với người khác như thế nào đó, những cái đó cũng đặc biệt tai hại nghiêm trọng cho con người, cho xã hội mà không ít người thiếu quan tâm chú ý đến. Nó còn nguy hiểm hơn gấp bội so với ô nhiễm về môi trường tự nhiên nữa, vì nó sát sườn, trực tiếp, thường xuyên hơn cả sự ảnh hưởng của môi trường tư nhiên. Chẳng hạn trong các thể chế độc tài, cái gì nhà cầm quyền muốn là trời muốn, nên ngay cả có gây tác động đến môi trường tự nhiên cũng chẳng ai dám chống lại.

Vậy thì nói chung lại, môi trường là điều kiện sống, là ý nghĩa sống cũng như kể cả sống còn trong lâu dài của con người và xã hội con người. Không khí trong lành, thanh sạch, nguồn nước trong lành, trong sạch, các môi trường tự nhiên khác đều cũng thế, thì ý nghĩa sống của con người và xã hội mới thật sự lành mạnh, lâu dài, bền vững và trường cửu. Bên cạnh đó, xã hội lành mạnh, trong sạch, có ý thức nhân văn mà không nhũng lạm, hà khắc trong bất kỳ ý nghĩa hay trường hợp nào, cũng hoàn toàn cấp bách và thiết yếu không kém. Đấy cái nghiêm trọng và trội vượt của chính môi trường xã hội so với môi trường tự nhiên càng nói lên như thế. Bởi chính cái trước điều khiển, chi phối cái sau mà không phải ngược lại.

Cho nên khi nào trong xã hội còn có thể chế độc tài, còn có quan niệm độc tài, còn có ý thức cá nhân đồng lõa, đầu hàng độc tài, còn có não trạng bất chấp tự do dân chủ chính đáng, còn có não trạng chai lỳ trước moi tình huống xuống cấp, bất công xã hội, còn có tâm lý thụ động, bàng quan, vô cảm trước mọi đau xót chung hay riêng nào đó của mọi người, đó chính là sự ô nhiễm tinh thần, ô nhiểm môi trường xã hội nghiêm trọng nhất cần phải được sớm dẹp bỏ để mang lại mọi chân giá trị của hạnh phúc và mục đích sống chung của con người và xã hội.

Đấy quan điểm môi trường trong hoàn cảnh xã hội hiện đại chỉ là thế. Trái đất là môi trường tự nhiên chung toàn cầu mà mọi người trên thế gian cùng sống trên đó phải cần được bảo vệ mọi mặt, đó cũng chỉ mới là môi trường tự nhiên. Nhưng nếu đời sống của loài người trên hành tinh bị ô nhiễm bởi những tư tưởng độc tài, sai trái nào đó, như kiểu độc tài mác xít, độc tài phát xít, hay cuồng tín kiểu nhà nước tự xưng Hồi giáo IS ngày nay, cũng đều là những loại tư tưởng cực đoan cần được sớm loại bỏ, đó cũng thật là yêu câu thiết yếu về môi trường sống tinh thần lãnh mạnh bằng ý thức tự do dân chủ, bác ái và bình đẳng đúng nghĩa cho toàn thế giới cũng là điều mà toàn thể nhân loại ngày nay cũng cần phải hướng tới.

Cho nên câu chuyện về hình ảnh một ngư dân trên vùng biển Hà Tĩnh phát biểu cho rằng chuyện bồi thường cá chết của Công ty Formosa cho ngư dân các tỉnh miền Trung chỉ là chuyện tự nhiên, nhưng việc trả lại môi trường khách quan lành mạnh cho môi trường biển Miền Trung đó mới là ý nghĩa quan trọng nhất. Vì nếu bồi thường xong mà yếu tố gây độc tại vẫn tiếp tục còn đó, vẫn cứ hoạt động như cũ thì ý nghĩa gì, vì ai kiểm soát, ai ngăn chặn được. Nên ý thức và quyết tâm dẹp bỏ mọi yếu tố gây ra ô nhiễm môi trường mới là cái gốc, là then chót quyết định mà không phải chỉ là cái ngọn, như chuyện bồi thường cá chết xảy ra mới là quyết định, đó chính là ý nghĩa bao quát và sâu xa hơn nhất, thật cũng quả là như thế.

NGÀN KHƠI
(05/7/16)