Nghị trình của Donald Trump ở Châu Á là một điều bí ẩn

Beijing, Tokyo Và Washington, DC | Trà Mi

Nhưng ít nhất ông ta lấy được chút lòng tin vì đã đến.

Đối với những người quan tâm đến việc Hoa Kỳ bỏ bê châu Á, thì chuyến đi châu Á lần này coi là một phần thành công. Là một người theo thói quen, Tổng thống Mỹ thường ngủ không yên ở giường lạ. Và hiện nay, với những người bị buộc tội đầu tiên trong cuộc điều tra của Robert Mueller về sự can thiệp của Nga vào cuộc bầu cử đưa ông Trump lên nắm quyền, chính sách đối ngoại của ông thậm chí còn giảm ưu tiên hơn nữa. Tuy nhiên vào ngày 3 tháng 11, ông Trump bắt đầu chuyến công du 12 ngày, chuyến đi nước ngoài dài nhấtcủa ông trong nhiệm kỳ tổng thống và lần đầu tiên ông đến châu Á. Sau trạm dừng ở Hawaii, ông Trump sẽ đến Nhật Bản, Nam Hàn, Trung Quốc, Việt Nam và Philippines.

Quy tắc đầu tiên trong chính trị châu Á là chỉ cần có mặt. Cho đến nay, mọi việc có vẻ rất hứa hẹn. Hành động đầu tiên của ông Trump khi vừa làm Tổng thống là rút khỏi Hiệp định Hợp tác Xuyên Thái Bình Dương (TPP), một thỏa thuận tự do thương mại giữa 12 nước – “vết thương lớn nhất tự gây ra cho ảnh hưởng của Mỹ tronng khu vực kể từ sau chiến tranh Việt Nam”, như Michael Green thuộc Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế ở Washington nhận xét – Chưa ai thấy kết quả của những lời đe doạ của ông Trump trong việc xây dựng rào cản đối với hàng hoá từ các nước châu Á xuất cảng sang Mỹ nhiều hơn mua hàng hoá của Mỹ (gần như tất cả các quốc gia Châu Á đề như thế). Ông Trump cũng không thực hiện lời thề sẽ ngăn Nhật Bản và Nam Hàn lợi dụng những đảm bảo quốc phòng của Mỹ, theo cách nhìn của ông.

Mối quan hệ ngoại giao của Mỹ ở châu Á vẫn dễ bị tổn thương vì những dòng tweet của ông Trump. Tuy nhiên, như Aaron Connelly thuộc Viện Lowy ở Sydney cho thấy, ông Trump và những người thuộc nhóm hiếu chiến hứa hẹn một rẽ ngoặt sang chủ trương “Mỹ đầu tiên” trong chính sách đối ngoại không cho thấy có nhiều tiến bộ lắm. Ông Connelly cho rằng vì thiếu kinh nghiệm, và sự hiểu biết yếu kém của Tổng thống Mỹ về mặt ngoại giao, ông dễ bị bị phân tâm và sự thất bại trong việc bổ nhiệm người vào những vị trí quan trọng trong chính sách đối ngoại với những người có kinh nghiệm (hoặc, với bất cứ ai). Do đó, chính sách về châu Á vẫn phần lớn nằm trong tay của những người đứng giữa miệt mà với những liên minh Mỹ đã có từ lâu. Đáng chú ý nhất là họ tin tưởng vào cách đối xử – ngăn chặn – tương tự như của các chính quyền trước đây đối với một Bắc Hàn ngày càng quậy phá hơn. Chính sách của Mỹ ở Châu Á đang ở chế độ tự động.

Golf và khí đốt

Một số nhà lãnh đạo châu Á nghĩ rằng họ biết ông Trump. Tại Nhật, Thủ tướng Shinzo Abe dự định mọi thứ sẽ ngọt ngào và êm ả. Điều đó bắt đầu với sự tâng bốc, cái mà ông Abe hiểu từ khi bắt đầu mối quan hệ cá nhân với Tổng thống Mỹ. Ông Trump sẽ rất vui khi biết rằng các cửa hàng bách hóa của Tokyo đã trữ đày những chai rượu (đế giá trên trời) từ nhà máy rượu Virginia của ông để tôn vinh chuyến thăm này. Tất nhiên sẽ có cả sân golf. Và ông Abe sẽ trao cho ông Trump chiến lượi phẩm thương mại đẹp để đem về Mỹ; không những chỉ hứa mua khí đốt hoá lỏng từ Mỹ mà còn ông Abe còn vận động cho một mạng lưới các trạm cuối để phân phối khắp châu Á.

Mục đích của ông Abe có hai mặt. Một là để ngăn ngừa thái độ thù địch của ông Trump đối với các giao dịch thương mại đa phương làm tổn hại đến những mối quan hệ thương mại của khu vực. Ông Abe đang đẩy mạnh việc bảo vệ TPP như một nhóm thương mại tự do khu vực mà không có Mỹ. 11 thành viên còn lại của TPP đã họp ở ngoại ô Tokyo ngay trước khi ông Trump đến.

Bắc Hàn là một vấn đề rắc rối khác. Như các nhà chiến lược Nhật Bản đã nhìn thấy, việc Bắc Hàn nhanh chóng phát triển một hoả tiễn đạn đạo xuyên lục địa có khả năng bắn vào các thành phố của Mỹ đã khiến Mỹ lo ngại về một cuộc tấn công vào Nhật Bản và Nam Hàn, hai nơi dễ bị tấn công nhất. Ông Abe vừa tranh cử và được tái tín nhiệm với lời hứa hẹn sẽ chống lại nước láng giêng bất trị. Ông có thể sẽ thúc đẩy để thay đối hiến pháp hòa bình của Nhật hầu hợp pháp hóa quân đội Nhật Bản. Với ông Trump, ông sẽ trình bày điều này như là bằng chứng cho thấy Nhật Bản đang làm việc đó, và đó là động lực thúc đẩy Hoa Kỳ tiếp tục hỗ trợ về mặt an ninh và theo đuổi sự ngăn chặn không ngừng chống lại Bắc Hàn.

Chuyến viếng thăm Nhận bản của ông Trump có thể sẽ tốt đẹp. Nhưng tính không thể đoán trước của ông vẫn khiến các nhà chiến lược Nhật lo ngại. Ít nhất với những tu từ, ông Trump đã có nhiều hứa hẹn và hăm doạ khác nhau đối với Bắc Hàn, có khi thì gợi ý rằng ông có thể giải quyết tất cả những khác biệt của mình với Kim Jong Un qua một bữa ăn hamburger, và khi khác lại ngụ ý ông đã sẵn sàng để tung một cuộc tấn công phủ đầu vào Bình Những. Hiện tại, thần chú của Abe là, giữ chặt lấy ông Trump.

Moon Jae-in (Văn Tại Dần), Tổng thống mới của Nam Hàn, có ý định theo đuổi phương pháp tương tự, đón tiếp ông Trump như quốc khách trong một chuyến thăm chính thức với tất cả những chi tiết cần có. Tuy nhiên, ngược với ông Abe, mối quan hệ cá nhân của ông với ông Trump không dễ dàng. Đó là mối quan tâm của cố vấn của ông Moon. Mặc dù không phải là người cánh tả – Ông Moon đã phục vụ trong lực lượng đặc biệt, và kêu gọi phòng thủ mạnh hơn đối với Bắc Hàn – khuynh hướng cấp tiến của ông Văn Tại Dần không thu hút ông Trump. Nhiều đồng bào của ông đang lo lắng về cách nói nước đôi của tổng thống Mỹ về chiến tranh phủ đầu chống lại Bắc Hàn, và nghĩ rằng nên để cho giới ngoại giao được nhiều cơ hội làm việc hơn nữa. người của ông Moon đang lo ngại về những gì ông Trump có thể tuyên bố hoặc tweet trong khi ở Nam Hàn. Trong khi đó, ông Trump đe doạ xé bỏ Hiệp định Thương mại Tự do giữa Hoa Kỳ-Nam Hàn có từ năm năm qua làm suy yếu sự đoàn kết mà toán cố vấn an ninh quốc gia của ông Trump đã bảo đảm.

Sự lập lờ này càng nổi bật vì Trung Quốc dường như đang cố gắng hàn gắn lại mối quan hệ với Nam Hàn. Nhiều tháng vừa qua Trung Quốc đã đe doạ Nam Hàn vì đã cài đặt hệ thống hoả tiễn phòng thủ THAAD của Mỹ. Thay vì chấp nhận rằng Nam Hàn cần hệ thống đó để chống lại Bắc Hàn, Trung Quốc lại duy ngã luận rằng hệ thống hoả tiễn đó đang nhắm vào Trung quốc. Trung Quốc đã trừng phạt Nam Hàn bằng cách tẩy chay sản phẩm của họ và cấm người Trung Quốc đến thăm Nam Hàn.

Tuy nhiên, chủ tịch Trung Quốc, Tập Cận Bình, vừa kết thúc Đại hội đảng Cộng sản lần thứ 19 và củng cố được quyền lực. Ngay sau đó, chính phủ của ông chuyển sang khôi phục mối quan hệ thân thiết với Nam Hàn. Ông Tập dự định gặp ông Moon tại Hội nghị thượng đỉnh APEC, diễn ra tại Việt Nam vào ngày 10 và 11 tháng 11. Ông Trump cũng tham dự Hội nghị này. Ông Moon sẽ khẳng định rằng Nam Hàn hiện không có kế hoạch mua thêm các hệ thống hoả tiễn THAAD và sẽ không tham gia bất kỳ sáng kiến an ninh nào nhằm vào Trung Quốc. Có thể nói một cách khác là ông Tập đang phân hoá quan hệ giữa Mỹ và Nam Hàn.

Với chuyến ghé thăm của ông Trump ở Bắc Kinh, sự tâng bốc cũng sẽ chiếm ưu thế ở đó. Ông Tập đã chuẩn bị tiếp đón vừa tầm một vị vua (đại sứ Trung Quốc tại Washington gọi nó là hơn cả “chuyến viếng thăm quốc gia”). Ông Trump, dường như hợp với những lãnh tụ độc tài và dường như kinh sợ trước quyền lực của ông Tập. Tháng trước, ông Trump đã gọi ông Tập là “vua của Trung Quốc”.

Thực tế, ông Tập có thể diễu ông Trump, một thời là diều hâu đối với Trung Quốc, một phần bởi vì ông Trump đã không tỏ ra hiếu chiến trong đường lối của ông đối với Trung Quốc. Thay vào đó, ông Trump đã làm thân với ông Tập, rõ ràng với hy vọng rằng ông Tập sẽ làm áp lực với Bắc Hàn. Tổng thống Mỹ đã ca ngợi Trung Quốc về việc thực thi các lệnh trừng phạt mới của LHQ cấm vận Bắc Hàn từ việc xuất cảng hàng dệt may và hạn chế nhập cảng dầu vào xứ này. Tuy nhiên, có rất ít dấu hiệu cho thấy Trung Quốc sẵn sàng thực hiện một bước có thể thay đổi thái độ của Bắc Hàn đó là cắt đứt nguồn dầu khí cho quốc gia này.

Về mặt thương mại, giới kinh doanh của Mỹ tại Trung Quốc qúa ngạc nhiên với nghị trình nghị sơ sài của chính quyền Mỹ trong chuyến đi. Trung Quốc sẽ thông báo về một số khoản đầu tư năng lượng ở Texas và đảo Virgin của Mỹ. Có thể sẽ đặt mua máy bay chở khách cùng với những khoản nhượng bộ về thẻ tín dụng của Mỹ tại Trung Quốc – những chuyện đã được vận động từ lâu. Nhưng đây là những việc nhỏ. Thay vào đó, phía Mỹ đem theo cả một danh sách đòi hỏi một thay đổi lớn về thương mại với chính phủ Trung Quốc (ngừng cho các công ty Trung Quốc một “lợi thế không công bằng”). Giới chức Mỹ, theo lệnh của ông Trump, đang tiến hành một cuộc điều tra chính thức về các hoạt động thương mại ăn cướp của Trung Quốc, nhưng chưa có báo cáo ít nhất trong vài tháng nữa. Không có gì ngạc nhiên khi giới lãnh đạo Trung Quốc cho rằng mối quan hệ song phương vẫn tốt đẹp như xưa – “là phước lành cho cả thế giới”, như tờ Nhân dân nhật báo của nhà nước Trung Quốc nhận định.

Douglas Paal thuộc Tổ chức Carnegie vì Hòa bình Thế giới cho rằng chuyến đi của ông Trump là một cơ hội bị bỏ lỡ. Khi ông Tập đã túm thâu quyền lực là lúc Tổng thống Mỹ cần giải thích làm thế nào nước của ông sẽ bảo vệ lợi ích của Mỹ ở Châu Á mà không gây ra xung đột. Cuộc thảo luận này có thể liên quan đến những bất ngờ ở bán đảo Đại Hàn, và việc tránh xung đột ở Biển Đông. Nếu một chính quyền biết rõ đâu là những lợi ích của Mỹ thì đã không xem thường sáng kiến “Một vành đai, Một con đường” của Trung Quốc liên kết Châu Á với Trung Đông trên đất liến, bằng đường biển và hơn thế nữa.

Ông Trump có thể sẽ đưa ra một tầm nhìn cạnh tranh trong những ngày sắp tới theo hướng mà Ngoại trưởng Mỹ Rex Tillerson đã đề nghị hồi tháng trước, về “một vùng mở và tự do trong ku vực Ấn Độ-Thái Bình Dương”, trong đó Úc, Ấn Độ, Nhật Bản và ngay Việt Nam sẽ giúp Mỹ chống lại việc bành trướng của Trung Quốc trong khu vực. Nhưng ý tưởng này sẽ phá sản nếu Mỹ chống lại thương mại tự do. Hơn nữa, ông Trump đã quyết định cắt ngắn chuyến đi châu Á và vì vậy sẽ bỏ lỡ cơ hội tham dự Hội nghị thượng đỉnh Đông Á ở Manila, cuộc họp thường niên hàng năm cho giới lãnh đạo khu vực. Trung Quốc sẽ gửi Thủ tướng đến tham dự, nếu không phải là ôngTập.

Bài báo này đăng ở mục Châu Á trong ấn bản với tựa đề “Fore!” (“Xê ra!”)

© 2017 DCVOnline

Nếu đăng lại, xin ghi nguồn và đọc “Thể lệ trích đăng lại bài từ DCVOnline.net

Nguồn: Donald Trump’s agenda in Asia is a mystery. The Economist, November 4, 2017.