Tại sao Trung Quốc dựng giàn khoan trong vùng biển Việt Nam?

Ankit Panda – Trà Mi lược dịch

Nhìn chung, trong sáu tháng qua, chúng ta đã thấy Trung Quốc quyết đoán hơn bao giờ hết trong việc tiueen bố chủ quyền và, cho đến thời điểm này, họ đang thành công.

Tại sao lại bây giờ và tại sao tại Việt Nam?

Những câu hỏi Ai, Chuyện gì, Ở đâu, Khi nào và Làm thế nào mà giàn khoan dầu Trung Quốc HD-981 xâm nhập vào vùng biển Việt Nam đã được giới bình luận ở đây (The Diplomat) và những nơi khác trả lời một cách toàn diện. Nhưng câu hỏi mà nhiều người vẫn thắc mắc về hành động khiêu khích của Trung Quốc trong khu vực châu Á -Thái Bình Dương là lý do tại sao? Độ bí mật của quá trình đi đến quyết định trong nội bộ Trung Quốc gây khó khăn cho việc trả lời thích đáng câu hỏi đó; một số lớn bằng chứng cho thấy cuộc khủng hoảng giàn khoan với Việt Nam được TQ tạo ra để thử thách nhiệt tình của các nước trong khối ASEAN và Hoa Kỳ. Khủng hoảng này cho Bắc Kinh một cơ hội để đánh giá phản ứng quốc tế khi Trung Quốc khẳng định chủ quyền lãnh thổ trên vùng Biển Đông.

Vị trí giàn khoan dầu của TQ trên biển Việt Nam. Nguồn: OntheNet

Như Carl Thayer viết ở blog này và M. Taylor Fravel trả lời trong một cuộc phỏng vấn với The New York Times, (xem bản tiếng Việt tại đây) quyết định của Công ty Dầu Ngoài biển Quốc gia của Trung Quốc (CNOOC) di chuyển giàn khoan HD-981 là một động thái có chủ ý nhằm khẳng định (chủ quyền) lãnh thổ. CNOOC có thể là một doanh nghiệp nhà nước nhưng quyết định di chuyển dàn khoan cả tỷ USD vào một khu vực không có nhiều tiềm năng dầu khí cùng lúc kích động một cuộc khủng hoảng ngoại giao cho thấy mưu toan, và bản chất chính trị của hành động này. Thực tế có đến 80 tàu bảo vệ bờ biển Trung Quốc và tàu của Giải Phóng Quân đã hộ tống giàn khoan vào biển Việt Nam củng cố hình ảnh Trung Quốc đang ra đòn chiến lược để khẳng định chủ quyền lãnh thổ trong khu vực.

Câu hỏi tại sao Trung Quốc đặc biệt chọn leo thang với Việt Nam có lẽ dễ trả lời hơn. Một số nhà phân tích – đã lưu ý rằng Trung Quốc đã làm thế giới hụt hững bằng cách chọn leo thang tranh chấp lãnh thổ với Việt Nam trong lúc quan hệ giữa hai nước đã cải thiện từ mùa Thu 2013. Ngoài ra, còn có tình đồng chí nồng nàn giữa Đảng Cộng sản Việt Nam (ĐCSVN hay VC) và Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ hay TC). Trung Quốc đột nhiên đánh đổi một mối quan hệ song phương tương đối ổn định bằng sự kình địch có vẻ trắng trợn và vô trách nhiệm.

Ngược lại, nếu Trung Quốc cần leo thang tranh chấp ở Biển Đông để thử thách nhiệt tình của Hoa Kỳ và các nước ASEAN, thì Việt Nam có lẽ là đối tượng thích hợp nhất. Như Tường Vũ nói với tờ New York Times, cuộc tranh luận chính trị tại Việt Nam về chọn lựa của Việt Nam để ở lại với Trung Quốc hoặc nên theo đuổi mối quan hệ gần gũi hơn với phương tây, thì phe thân Tàu có ảnh hưởng đáng kể hơn. Biết thế nên Trung Quốc đã vào canh bạc với sự tự tin rằng mặc dù hành động khiêu khích bằng giàn khoan dầu, Việt Nam cũng sẽchỉ dùng tu từ và tự kiềm chế – chứ không giám dùng sức mạnh.

Vì thế, tàu bảo vệ bờ biển của Trung Quốc đã đâm và xịt vòi rồng vào tàu Việt Nam – tàu chiến của Giải phóng Quân vẫn giữ vị trí hỗ trợ, để không bị mang tiếng là TQ đã có tàu chiến tham dự (dù Việt Nam không hoàn toàn tin vào giải thích này). Hơn nữa, trước khi Trung Quốc có thể thách đố với đồng minh của Mỹ trong khu vực, như Philippines chẳng hạn, gần đây đã ký tỏa ước quân sư mười năm chia sẻ cơ sở quốc phòng với Hoa Kỳ, thì Trung Quốc phải xem Hoa Kỳ có sẵn sàng bảo vệ quyền lợi cốt lõi trong khu vực mà Mỹ đã tuyên bố.

Trong khi đối với Philippines, Đại Hàn, và Nhật Bản, Hoa Kỳ đều có hiệp ước ràng buộc phải hành động trong trường hợp có những tranh chấp khác trong Biển Đông, đặc biệt là ở quần đảo Hoàng Sa nơi có tranh chấp giữa Việt Nam và Trung Quốc, Mỹ chỉ cần chứng minh rằng Mỹ sẵn sàng bảo vệ quyền lợi đã xác định trong quá khứ, gồm quyền tự do hàng hải, giải quyết một cách hòa bình tất cả các cuộc xung đột, và không sử dụng cưỡng chế và đe dọa trong các cuộc tranh chấp. Với giàn khaon HD-981, Trung Quốc đã thách thức Mỹ trên về cả ba mặt. Ngoài ra, còn có lợi ích của hãng dầu ExxonMobil ở vùng biển này, HD-981 cũng đang ngăn cản lợi ích thương mại của Mỹ trong khu vực. Cho đến nay, Hoa Kỳ phản ứng – bằng một tuyên bố gọi hành động của Trung Quốc ‟khiêu khích” – là một tuyên bố (quá rẻ) không bắt Trung Quốc phải trả giá để có thể ngăn chặn những hành động tương tự trong tương lai.

Cuối cùng, Trung Quốc đã lên kế hoạch di chuyển giàn khoan ngay sau khi Tổng thống Mỹ Barack Obama rời châu Á và ngay trước khi cuộc họp của các Thủ tướng/Quốc trưởng khối ASEAN tại Naypyidaw, Myanmar vào cuối tuần qua. Làm như vậy, Trung Quốc giám đánh cá: hành động khiêu khích đó chắc chắn sẽ gây sự chú ý và bị quốc tế lên án. Tuy nhiên, như tuyên bố của hội nghị thượng đỉnh ASEAN cho thấy, Trung Quốc vẫn còn có một sự bảo đảm đó là giới lãnh đạo khu vực không đủ đoàn kết để tham gia một mặt trận (thống nhất) chống lại sự ép buộc của trung quốc ở Biển Đông. Trong khi đó dù các Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN đưa ra một bản tuyên bố riêng, Việc ‟quốc tế hóa” những tranh chấp ở Biển Đông, điều mà Trung Quốc e gại nhất, đã chưa xảy ra (và có khả năng sẽ không xảy ra sớm).

Tương tự , Hoa Kỳ, người cảnh sát toàn cầu, đang trở nên già nua, mệt mỏi và thiếu tiền, thì giàn khoan dầu khiêu khích này nằm trong cùng thể loại với các cuộc khủng hoảng toàn cầu tại Syria và Ukraina – chỉ khác là không có tính khẩn cấp chính trị. Tránh không đụng đến một đồng minh hiệp ước hoặc đối tác chính của Mỹ, Trung Quốc đã cho thế giới thấy Mỹ không thể khẳng định quyền lợi cốt õi của mình trong khu vực Đông Nam Á. Một hệ quả tiêu cực (cho TQ) của việc này là các quốc gia khác đang có tranh chấp lãnh thổ với Trung Quốc sẽ tìm cách đơn phương quân sự hóa để ít bị lệ thuộc về mặt được bảo vệ an ninh từ phía Mỹ, có khả năng làm Trung Quốc phải đau đầu trong tương lai.

Quyết định di chuyển giàn khoan dầu HD-981 vào vùng biển đang tranh chấp phù hợp với quyết định áp đặt một khu vực xác định phòng không (ADIZ) trên Biển Đông Trung Quốc để bắn tin với thế giới rằng Trung Quốc sẽ đơn phương theo đuổi chủ quyền lãnh thổ trên biển. Trung Quốc cho biết giàn khoan HD-981 sẽ ở đó cho đến tháng Tám năm nay. Cuối cùng, khác hơn tất cả mọi khủng khoảng trước, đây là lần đầu tiên Trung Quốc đã đem tài sản đắt tiền đặt vào trong Khu Độc quyền Kinh tế (EEZ) của quốc gia khác. Và Việt Nam cũng không phải là một nhà nước yếu kém – Việt Nam có một lực lượng hải quân đủ để có thể dẫn đến một cuộc xung đột vũ trang với Trung Quốc.

Nhìn chung, trong sáu tháng qua, chúng ta đã thấy Trung Quốc quyết đoán hơn bao giờ hết trong việc tuyên bố giành chủ quyền và, cho đến thời điểm này, họ đang thành công.

Nguồn: Why Did China Set Up an Oil Rig Within Vietnamese Waters? Why now and why Vietnam? By Ankit Panda. The Diplomat. May 13, 2014.