Khám phá những sự thật kinh hoàng trong cuộc Cách mạng Văn hóa

Barbara Demick | Trà Mi

Những sử gia chống đối đã ghi lại một quá khứ mà Đảng Cộng sản Trung Hoa ngày càng định xóa bỏ.

Ở Trung Hoa, lịch sử từ lâu đã chiếm một địa vị gần như tôn giáo. Trong thời kỳ phong kiến, từ hàng nghìn năm trước và kéo dài cho đến khi triều đại nhà Thanh sụp đổ vào năm 1911, sự cống hiến của giới sử gia trong việc ghi lại sự thật được xem như một biện pháp chống lại hành vi sai trái của hoàng đế. Những người cai trị, mặc dù bị cấm can thiệp vào sử ký, nhưng tất nhiên đã cố gắng.

Những người kế nhiệm của họ cũng vậy. Trong số những người có ý định khai thác lịch sử để đạt được lợi ích chính trị là các giới lãnh đạo hiện tại của Đảng Cộng sản Trung Hoa. Họ thường xuyên tẩy rửa sách, tạp chí và sách giáo khoa tiếng Trung Hoa về bất cứ thứ gì có thể làm suy yếu tính chính danh của họ — kể cả bất kỳ thứ gì làm hoen ố Mao Trạch Đông, người cha sáng lập đảng cộng sản. Nỗ lực đó, một nhiệm vụ không nhỏ, đã không phải là không có thử thách. Một trang web của các sử gia nghiệp dư đã thu thập tài liệu và lời khai của nhân chứng từ bảy mươi năm trôi qua kể từ khi thành lập Trung Hoa hiện đại vào năm 1949. Guo Jian, một giáo sư tiếng Anh tại Đại học Wisconsin tại Whitewater, người đã dịch một số tài liệu của họ, mô tả các người nghiên cứu kiên trì đó như là

“những người thừa kế di sản vĩ đại của Trung Hoa,” dân thân cho việc “bảo tồn ký ức chống lại sự đàn áp và chứng hay quên.”

Guo Jian

Người nổi tiếng nhất trong nhưng người xem mình là sử gia mới là Yang Jisheng (Dương Kế Thằng), người đã tường thuật chi tiết về Bước tiến Đại nhảy vọt của Mao — thảm họa nhân tạo tồi tệ nhất thế giới, một nỗ lực hão huyền nhằm khởi động nền kinh tế Trung Hoa dẫn đến cái chết của khoảng 36 triệu người vì nạn đói — được xuất bản ở Hong Kong vào năm 2008. Mặc dù cuốn sách này, Tombstone, đã bị cấm ở đại lục, nhưng nó được lưu hành ở đó dưới dạng các phiên bản lậu có sẵn trên mạng và từ những người bán sách lưu động, đã giấu những bản sao trên xe đẩy của họ. Bốn năm sau, Guo và Stacy Mosher biên tập và dịch sang tiếng Anh, và nó đã được xuất bản trên toàn thế giới với sự hoan nghênh lớn, và vào năm 2016, Yang đã được Harvard trao giải thưởng “lương tâm và chính trực trong nghề báo”. Ông ấy đã bị cấm rời khỏi Hoa lục để tham dự lễ trao giải và đã nói với bạn bè rằng ông ấy sợ mình đang bị theo dõi liên tục.

Thay vì sợ bị trừng phạt, Yang đã làm điều đó một lần nữa. Cuốn sách mới nhất của ông, Thế giới lật ngược, đã được xuất bản cách đây 4 năm ở Hồng Kông và hiện bằng tiếng Anh, nhờ cùng các dịch giả. Đó là một bài tường thuật về Cách mạng Văn hóa, một cuộc cách mạng sai lầm khác của Mao, bắt đầu vào năm 1966 và chỉ kết thúc bằng cái chết của ông vào năm 1976.

Yang sinh năm 1940 tại tỉnh Hồ Bắc, miền Trung Trung Hoa. Trong một cảnh đau lòng trong Tombstone, ông ấy viết khi đi học về để tìm người chú thương yêu của mình — người đã nhường miếng thịt cuối cùng để đứa cháu như con nuôi có được miếng ăn — không nhấc nổi cánh tay chào, đôi mắt trũng sâu và gương mặt hốc hác. Chuyện đó xảy ra vào năm 1959, vào cao điểm của nạn đói, nhưng phải mất nhiều chục năm trước khi Yang hiểu được rằng cái chết của chú mình là một phần của thảm kịch quốc gia, và Mao là người chịu trách nhiệm.

Trong khi chờ đợi, Yang đã làm tất cả để xác lập lòng tin vào chủ nghĩa Cộng sản của mình. Ông tham gia Đoàn Thanh niên Cộng sản; từng là biên tập viên của tờ báo lá cải ở trường trung học của mình, Người Cộng sản Trẻ; và viết một bài thơ ca ngợi Bước tiến vĩ đại. Ông theo học ngành kỹ sư tại Đại học Thanh Hoa danh tiếng của Bắc Kinh, mặc dù việc học của ông bị cắt ngang khi bắt đầu cuộc Cách mạng Văn hóa, khi ông và các sinh viên khác được cử đi khắp đất nước như một phần của cái mà Mao gọi là “mạng lưới quan trọng” để truyền bá thông tin. Năm 1968, Yang trở thành phóng viên của Tân Hoa Xã. Ở đó, sau này ông ấy viết, ông ấy biết được “cách tạo ra ‘tin tức’ và cách các cơ quan báo chí đóng vai trò là cơ quan ngôn luận của quyền lực chính trị.”

Nhưng phải đến khi xảy ra cuộc đàn áp những người biểu tình ủng hộ dân chủ tại Quảng trường Thiên An Môn năm 1989, Yang mới bừng tỉnh chính trị. Trong Tombstone, ông viết,

“Máu của những sinh viên trẻ đó đã tẩy sạch bộ não của tôi về tất cả những lời nói dối mà tôi đã chấp nhận trong nhiều thập kỷ trước.”

Dương Kế Thằng, Bia Mộ

Ông thề sẽ khám phá ra sự thật. Dưới vỏ bọc nghiên cứu kinh tế, Yang bắt đầu đào sâu vào bước Đại nhảy vọt, khám phá ra tầm cỡ của nạn đói và mức độ mà Đảng Cộng sản phải chịu trách nhiệm. Công việc của ông tại Tân Hoa xã và tư cách đảng viên đã cho phép ông truy cập vào các kho lưu trữ mà các nhà nghiên cứu khác đã  không có cơ hội.

Khi tiếp tục nghiên cứu về cuộc Cách mạng Văn hóa, ông thừa nhận rằng những kinh nghiệm trực tiếp của ông trong những năm đó không giúp ích được nhiều. Vào thời điểm đó, ông ấy chưa hiểu rõ về nó, ông ấy viết, và “tưởng rừng là cây”.

Năm năm sau khi cuộc biến động kết thúc, Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Trung Hoa đã thông qua một nghị quyết năm 1981 đưa ra  tuyên bố chính thức về tình trạng hỗn loạn kinh hoàng. Nó mô tả Cách mạng Văn hóa đôi khi là “bước lùi tệ hại nhất và những tổn thất nặng nề nhất mà Đảng, nhà nước và nhân dân phải gánh chịu” kể từ ngày lập quốc. Đồng thời, rõ ràng rằng bản thân Mao — nguồn cảm hứng không thể không có để Đảng Cộng sản Trung Hoa có thể duy trì quyền lực — không thể bị ném vào đống rác của lịch sử. Nghị quyết 1981 tiếp tục ghi

“Đúng là ông ấy đã mắc phải những sai lầm nghiêm trọng trong Cách mạng Văn hóa, nhưng, nếu chúng ta đánh giá tổng thể các hoạt động của ông ấy, thì những đóng góp của ông ấy cho cuộc cách mạng Trung Hoa vượt xa những sai lầm của ông ấy.”

Nghị quyết 1981 ĐCSTH

Để minh oan cho Mao, phần lớn bạo lực được đổ lỗi cho vợ ông ta, Giang Thanh, và ba người cấp tiến khác, người được gọi là Tứ Nhân Bang.

Trong Thế giới bị lật ngược, Yang vẫn sống rất nhiều giữa những tán cây, nhưng giờ đây ông ấy mang đến sự sống động và tức thì cho một câu chuyện đồng tình với quan điểm phổ biến của phương Tây về khu rừng: Mao, theo ông, phải chịu trách nhiệm về cuộc tranh giành quyền lực phân tầng. đưa Trung Hoa vào hỗn loạn, một đánh giá được hỗ trợ bởi công trình nghiên cứu của Roderick MacFarquhar và Michael Schoenhals, các tác giả của Cuộc cách mạng cuối cùng của Mao năm 2006. Cuốn sách của Yang không có anh hùng, chỉ có một bầy chiến binh tham gia vào một “quá trình lặp đi lặp lại, trong đó các phe khác nhau thay phiên nhau hưởng ưu thế và mất quyền lực, được tôn vinh và bị cầm tù, và bị thanh trừng.”

 Ông tin rằng  đó là một chu kỳ không thể tránh khỏi trong một hệ thống toàn trị. Yang, đã nghỉ hưu ở Tân Hoa xã vào năm 2001, không lấy được nhiều tài liệu lưu trữ cho cuốn sách này, nhưng ông đã được hưởng lợi từ công trình gần đây của những người biên niên sử không được ca tụng, những người mà ông cho là có nhiều chi tiết mới đáng kinh ngạc về cách bạo lực ở Bắc Kinh lan đến nông thôn.

Cuộc cách mạng văn hóa là nỗ lực cuối cùng của Mao trong việc tạo ra một xã hội xã hội chủ nghĩa không tưởng mà ông đã hình dung từ lâu, mặc dù ông có thể không được thúc đẩy bởi ý thức hệ hơn là sự tồn tại chính trị. Mao phải đối mặt với sự chỉ trích nội bộ vì thảm họa đó do bước Đại nhảy vọt gây ra. Ông không vui vì những gì đã xảy ra ở Liên Xô khi Nikita Khrushchev bắt đầu tố cáo sự tàn bạo của Joseph Stalin sau cái chết của Stalin vào năm 1953. Lãnh tụ chuyên quyền già cỗi của Trung Hoa (Mao đã 73 tuổi khi cuộc cách mạng bắt đầu) không thể không tự hỏi ai trong số những người kế vị được chỉ định của ông sẽ tương tự như Khrushchev phản bội lại di sản của mình.

Để thanh trừng những kẻ bị nghi ngờ phản bội từ thượng tầng trong đảng, Mao đã bỏ qua bộ máy hành chính của Đảng Cộng sản. Ông ấy cho phép những hồng vệ binh của mình, mới 14 tuổi, đâu đội mũ lưỡi trai và đồng phục rộng thùng thình ôm lấy thân hình gầy guộc của họ. Vào mùa hè năm 1966, họ được tung ra để tiêu diệt tận gốc những kẻ phản cách mạng và phản động (tờ People’s Daily hô hào “Hãy quét sạch quái vật và ác quỷ”), một nhiệm vụ được bật đèn xanh để hành hạ kẻ thù có thật và kẻ thù trong tưởng tượng.

Hồng vệ binh bắt bớ thày cô của họ. Họ đập phá đồ cổ, đốt sách và lục soát nhà riêng. (Yang lưu ý, đàn piano và tất nylon nằm trong số những mặt hàng tư sản bị nhắm tới.) Cố gắng kiềm chế đám trẻ quá cuồng nhiệt, cuối cùng Mao đã đưa khoảng 16 triệu thanh thiếu niên và thanh niên đến các vùng nông thôn để lao động khổ sai. Ông cũng điều động các đơn vị quân đội để xoa dịu bạo lực đang gia tăng, nhưng cuộc Cách mạng Văn hóa đã tự thực hiện.

Trong các trang sách của Yang, Mao là một hoàng đế loạn trí, điên cuồng khen ngợi việc làm của chính mình khi những đám dân quân đối nghịch — mỗi người đều tự xưng là những người trung thành thực thi ý chí của Mao, tất cả đều là những con tốt trong cuộc tranh giành quyền lực ở Bắc Kinh — tàn sát lẫn nhau. Yang viết:

“Với mỗi lần thất bại và đấu tranh, những người bình thường đã bị khuấy động và chìm trong đau khổ tột cùng, trong khi Mao, ở một khía cạnh khác, đã mạnh dạn tuyên bố, ‘Hãy nhìn xem, thế giới đang đảo lộn!’”

Dương Kế Thằng

Tuy nhiên, sự  ham muốn hỗn loạn của Mao cũng có giới hạn, vì Yang đã ghi lại trong một chương đầy kịch tính về cái được gọi là “sự kiện Vũ Hán”, theo tên thành phố ở miền trung Trung Hoa. Vào tháng 7 năm 1967, một phe được chỉ huy lực lượng Giải phóng Quân Nhân dân hỗ trợ trong khu vực đã đụng độ với phe khác được các nhà lãnh đạo Cách mạng Văn hóa ở Bắc Kinh hậu thuẫn. Đó là một cuộc nổi dậy quân sự có thể đã đẩy Trung Hoa vào một cuộc nội chiến toàn diện. Mao đã thực hiện một chuyến đi bí mật để giám sát một thỏa thuận ngừng bắn, nhưng cuối cùng lại trốn trong một nhà khách ven hồ khi bạo lực bùng phát gần đó. Chu Ân Lai, người đứng đầu chính phủ Trung Hoa, đã sắp xếp việc di tản Mao ra khỏi khu nội chiến bằng một máy bay phản lực của không quân.

Viên phi công hỏi Mao khi ông ta lên máy bay.

“Chúng ta đang đi theo hướng nào?”

Mao hoảng sợ trả lời,

“Hãy cất cánh trước đã.”

Nó bắt đầu là sự tàn bạo bình thường — những kẻ thù giai cấp buộc phải đội mũ lưỡi trai lố bịch hoặc đứng trong tư thế căng thẳng — đã biến thành chủ nghĩa tàn bạo toàn diện. Ở ngoại ô Bắc Kinh, với những con đường vành đai chật chội giao thông nay dẫn đến những khu nhà có tường bao quanh với những biệt thự sang trọng, vào những năm 1960 là nơi những người hàng xóm tra tấn và giết nhau, bằng những phương pháp tàn ác nhất có thể tưởng tượng được. Những người được cho là con đẻ của địa chủ đã bị chặt thành từng mảnh bằng nông cụ và bị chặt đầu. Nam sinh bị chúng xé xác không cho thành người lớn để trả thù. Trong một vụ thảm sát nổi tiếng ở huyện Dao, tỉnh Hồ Nam, các thành viên của hai phe đối địch — Liên minh Đỏ và Liên minh Cách mạng — đã tàn sát lẫn nhau. Có rất nhiều xác chết trôi trên sông Xiaoshui, xác người đã làm tắc nghẽn đập ở hạ lưu, tạo ra váng đỏ trên mặt hồ chứa. Trong một loạt vụ thảm sát ở tỉnh Quảng Tây, ít nhất 80.000 người đã bị sát hại; trong một vụ hảm sát năm 1967, những kẻ giết người đã ăn gan và thịt của một số nạn nhân.

Ước tính có khoảng 1,5 triệu người đã thiệt mạng trong cuộc Cách mạng Văn hóa. Số người chết không thể sánh vớ người chết trong bước Đại nhảy vọt, nhưng theo một số cách còn tệ hơn: Khi người ta ăn thịt người trong Cách mạng Văn hóa, họ bị thúc đẩy bởi sự tàn ác chứ không phải vì  đói. Lùi lại những chi tiết nghiệt ngã để sắp xếp sự biến động trong lịch sử rộng lớn hơn của Trung Hoa, Yang nhận thấy một động lực không thể thay đổi trong công việc. Ông viết:

“Chủ nghĩa vô chính phủ hiện hữu vì bộ máy nhà nước tạo ra áp bức giai cấp và đặc quyền quan liêu. Bộ máy nhà nước là không thể thiếu vì mọi người khiếp sợ sức tàn phá của chủ nghĩa vô chính phủ. Quá trình Cách mạng Văn hóa là một trong những cuộc đấu tranh lặp đi lặp lại giữa chủ nghĩa vô chính phủ và quyền lực nhà nước.”

Dương Kế Thằng

Ở Trung Hoa, Cách mạng Văn hóa không hoàn toàn bị cấm kỵ như các thảm họa khác do Đảng Cộng sản gây ra, chẳng hạn như Đại nhảy vọt và đàn áp Quảng trường Thiên An Môn, hầu như hoàn toàn biến mất khỏi các cuộc bàn luận của công chúng. Ít nhất hai bảo tàng ở Trung Hoa có các bộ sưu tập dành riêng cho Cách mạng Văn hóa, một gần Thành Đô, thủ phủ của tỉnh Tứ Xuyên, và một bảo tàng khác ở thành phố cảng Sán Đầu phía đông nam, hiện đã đóng cửa. Và đối với tất cả những chuyện khủng khiếp liên quan đến thời kỳ đó, nhiều người Trung Hoa và người nước ngoài yêu thích những gì đã trở thành vật hào nhoáng — ghim và áp phích của Mao, Sách đỏ nhỏ mà Hồng vệ binh đang vẫy, thậm chí cả những bức tượng nhỏ bằng sứ của những người đội mũ lưỡi trai. (Thú thực là tôi đã mua một bức tượng cách đây vài năm tại một chợ trời ở Bắc Kinh.) Một thập kỷ trước, một cơn sốt về các bài hát, điệu múa và đồng phục trong cuộc Cách mạng Văn hóa đã bùng lên ở thành phố lớn phía tây nam Trùng Khánh, khơi dậy nỗi nhớ về tinh thần cách mạng ngày xưa. Chiến dịch do trùm lúc đó, Bạc Hy Lai, lãnh đạo; họ Bạc là người cuối cùng đã bị thanh trừng và bỏ tù trong một cuộc tranh giành quyền lực kết thúc bằng việc Tập Cận Bình lên nắm quyền lãnh đạo đảng vào năm 2012. Lịch sử dường như đang lặp lại.

Mặc dù ông Tập được nhiều người coi là nhân vật lãnh đạo độc tài nhất kể từ thời Mao, và thường được báo chí nước ngoài gọi là “Mao mới”, ông không phải là người hâm mộ Cách mạng Văn hóa. Khi còn là một thiếu niên, ông là một trong số 16 triệu thanh niên Trung Hoa bị đày đến vùng nông thôn, nơi ông đã sống trong một hang động khi pahri lo động vất vả. Cha của ông, Xi Zhongxun, một đồng chí cũ của Mao, đã bị thanh trừng liên tục. Tuy nhiên, ông Tập đã tự làm phép xức dầu cho mình là người giữ gìn di sản của Mao. Ông đã hai lần bày tỏ lòng tôn kính trước lăng mộ của Mao ở Quảng trường Thiên An Môn, cung kính cúi đầu trước bức tượng Người cầm lái vĩ đại.

Sự khoan nhượng đối với quyền tự do ngôn luận đã bị thu hẹp dưới thời ông Tập. Một số quan chức đã bị sa thải vì chỉ trích Mao. Trong những năm gần đây, các giáo viên đã bị kỷ luật vì cái gọi là “phát ngôn không đúng mực”, gồm cả việc không tôn trọng di sản của Mao. Một số sách giáo khoa tô đậm hơn một thập kỷ hỗn loạn, rút ​​lui khỏi sự chấp nhận đau khổ hàng loạt trong nghị quyết năm 1981, mở ra một thời kỳ tương đối cởi mở so với ngày nay.

Năm 2008, khi Tombstone lần đầu tiên xuất hiện, giới lãnh đạo Trung Hoa đã chấp nhận những lời chỉ trích nhiều hơn. Hai trong số những người cùng thời với Yang tại Đại học Thanh Hoa vào những năm 1960 sau đó đã đứng lên hàng đầu của Đảng Cộng sản — cựu lãnh đạo Hồ Cẩm Đào và Ngô Bang Quốc, người đứng đầu Ủy ban Thường vụ Đại hội Đại biểu Nhân dân Toàn quốc — và ông đã nhận được những thông điệp gián tiếp về ủng hộ, theo Minxin Pei (Bùi Mẫn Hân), một nhà khoa học chính trị tại Claremont McKenna College và là một người bạn của Yang. Ông nói với tôi.

“Cuốn sách đã gây được tiếng vang với giới lãnh đạo cao nhất của Trung Hoa vì họ biết rằng hệ thống không thể tạo ra lịch sử của chính nó. Vấn đề đối với Yang ngày nay là cảm giác bất an tổng thể của chế độ hiện tại.”

Bùi Mẫn Hân

Yang, hiện 81 tuổi, vẫn sống ở Bắc Kinh. Theo bạn bè, ông lo lắng về hậu quả của Thế giới đảo ngược đến mức ban đầu ông cố gắng trì hoãn việc xuất bản ấn bản tiếng Anh vì lo lắng rằng cháu trai của mình — người đang nộp đơn vào trường đại học — có thể phải chịu gánh nặng trả thù.

Nhưng bầu không khí chính trị đàn áp ở Trung Hoa ngày nay khiến những đánh giá trung thực về lịch sử Đảng Cộng sản trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết, Guo Jian nói với tôi.

“Kể từ thời Zuo Qiuming [một sử gia từ thế kỷ thứ sáu và thứ năm trước Công nguyên] và Khổng Tử, lịch sử được ghi lại một cách trung thực đã được coi là tấm gương phản chiếu hiện tại và là lời cảnh báo nghiêm khắc chống lại sự lạm dụng quyền lực của những kẻ thống trị.”

Guo Jian

Ông cũng chỉ ra một nguồn hiện đại hơn, của phương Tây, George Orwell’s 1984, và câu thần chú của nó,

“Ai kiểm soát quá khứ kiểm soát tương lai: Ai kiểm soát hiện tại kiểm soát quá khứ.”

George Orwell

Không giống như các triều đại phong kiến, Đảng Cộng sản ngày nay không thể đòi hỏi có sự ủy thác từ thiên đường [nghĩa là có Thiên Mệnh]. Guo Jian nói,

“Nếu nhận lỗi thì nó mất tính hợp pháp.”

Guo Jian

Tác giả | Barbara Demick, trước đây là giám đốc văn phòng Bắc Kinh của Thời báo Los Angeles, là tác giả, tác phẩm gần đây nhất là “Eat the Buddha: Life and Death in a Tibetan Town.”

© 2020 DCVOnline

Nếu đăng lại, xin ghi nguồn và đọc “Thể lệ trích đăng lại bài từ DCVOnline.net”

---

Nguồn: Uncovering the Cultural Revolution’s Awful Truths | Barbara Demick  | The Diplomat | January/February 2021 Issue. Bài này đã được đăng trên mạng ngày 18 tháng 12 năm 2020 và sẽ đăng trong ấn bản của tờ The Diplomat tháng 1/tháng 2 năm 2021 với tựa đề “Giới sử học đối kháng của Trung Hoa.”

Chúng tôi muốn biết bạn nghĩ gì về bài này. Gửi  thư cho người biên tập hoặc viết thư tới [email protected].

“The World Turned Upside Down: A History of the Chinese Cultural Revolution” By Yang Jisheng, Translated And Edited By Stacy Mosher And Guo Jian Farrar, Straus And Giroux