Nếu cây cổ thụ đổ trên mạng…

The Economist | Trà Mi dịch

HÀ NỘI | Một số cây con đã mọc lên ở vài con đường Hà Nội, thủ đô rợp bóng của Việt Nam. Đó chỉ là một sự thay thế bất xứng với việc ít nhất 500 cây cổ thụ đã bị chính quyền nhổ bật đi hồi tháng trước mà không tham khảo ý kiến công chúng.

… đảng Cộng sản có nghe thấy gì không?

Việc đốn, chặt cây được coi là giai đoạn đầu của một dự án của chính quyền thành phố nhằm thay thế 6.700 cây xanh. Nhưng nó đã gây ra sự phẫn nộ trên Facebook; một chiến dịch ở đây, trong một ngày, đã kêu gọi được 20.000 người ủng hộ, một số đoán rằng các quan chức đã đốn cây vì có cơ hội bán được gỗ quý. Ba ngày sau, ngày 19 tháng 3, người lãnh đạo thành phố, Nguyễn Thế Thảo, cho ngưng việc đốn cây. Sau đó Thảo đình chỉ công tác một số cán bộ và cho mở một cuộc điều tra, sắp hoàn tất trong vài ngày.

Quay 180 độ kiểu này là một sự hiếm thấy ở xứ Việt Nam độc đảng. Tuy nhiên, tranh cãi về việc đốn cây chỉ là một trong một vài trường hợp chỉ trích trực tuyến gần đây đã khiến chính phủ chùn bước. Năm ngoái, kế hoạch xây đường cáp treo gần một khu mà Liên Hiệp Quốc công nhận là di sản thế giới [hang Sơn Đoòng] cũng đã bị đình trệ vì bị công chúng chỉ trích tên Facebook. Vào tháng Giêng 2015, Nguyễn Tấn Dũng, Thủ tướng Việt Nam, nói với các đảng viên cấp cao của Đảng Cộng sản rằng “không thể” chặn được mạng xã hội, và chính phủ cần nỗ lực hơn nữa để đưa thông tin “đúng” bằng mạng xã hội.

Việt Nam với 40 triệu người dùng internet là một trong những nước được kết mạng tốt trong khu vực Đông Nam Á. Khoảng 45% dân số Việt Nam dùng internet (cùng tỉ lệ như ở Trung Quốc). Trong khu vực, chỉ có Malaysia và Singapore có tỷ lệ cao hơn. Theo một ước tính, mức sử dụng các phương tiện truyền thông bằng mạng xã hội đã tăng 40% trong những năm vừa qua.

Độ kiểm soát của Việt Nam trên Internet tương đối nhẹ. Ở Trung Quốc cả Twitter và Facebook đều bị giới kiểm duyệt cấm dùng. Ở Việt Nam người ta có thể dùng Twitter mặc dù không thường được sử dụng. Facebook là trang web được truy cập nhiều nhất tại Việt Nam, nhiều hơn cả công cụ tìm kiếm của Google. Những nỗ lực của chính quyền để chặn Facebook có thể coi là rời rạc và nửa vời. Tuy nhiên điều này không có nghĩa là đã có tự do ngôn luận online. Đảng cộng sản kiểm soát người bất đồng chính kiến bằng cách sử dụng một đạo luật mơ hồ, vừa được tăng cường, để bỏ tù blogger và xử phạt những người phê bình thẳng thắn bằng phương tiện truyền thông ở mạng xã hội. Freedom House, một tổ chức phi chính phủ của Mỹ, cho biết Việt Nam là một trong số mười nước đàn áp người dùng internet tồi tệ nhất, hơn cả Saudi Arabia, mặc dù vẫn khá hơn so với Trung Quốc.

Việt Nam hiện vẫn còn quá thấp về tài lực hoặc chuyên môn để xây dựng một hệ thống tường lửa chận internet như Bích hỏa Trường thành của Trung Quốc. Giới chức chính phủ muốn khuyến khích sử dụng internet vì họ hy vọng nó sẽ giúp đổi mới và tăng trưởng kinh tế. Người trong nội bộ Đảng Cộng sản cũng sử dụng blog ẩn danh và những phương tiện truyền thông xã hội khác để vận động cho lợi ích của phe phái, đặc biệt là để giàn xếp phe phái và chen chân chuẩn bị cho sự thay đổi lãnh đạo Đảng trong năm tới.

Đặng Hoàng Giang thuộc Trung tâm Nghiên cứu Hỗ trợ Phát triển Cộng đồng, một công ty tư vấn tại Hà Nội, lập luận là nhà chức trách Việt Nam đã “không còn cho rằng phương tiện truyền thông xã hội là ma quỷ” nữa. Nhưng ông nghi ngờ rằng phản ứng trực tuyến gần đây, trước những chỉ trích của quần chúng, là chỉ dấu của sự bắt đầu những hoạt động chính trị cởi mở hơn. Chiến dịch này được tổ chức lỏng lẻo, ông giải thích, và sự thất bại trong việc đốn cây đã nêu bật một xu hướng trục lợi ngày càng trắng trợn, đáng lo ngại, của của các cán bộ Đảng cộng sản ở địa phương.

Hơn nữa, Bộ thông tin của Việt Nam đang tiếp tục mài dũa đạo luật kiểm duyệt của họ bằng cách tung ra những “thông tư” nói chi tiết nhà chức trách phải giải thích các sắc lệnh mơ hồ trong bộ luật của họ như thế nào. Một dự thảo của một thông tư ra ngày 13 tháng Tư, yêu cầu các công ty Internet như Facebook và Google phải loại bỏ những nội dung họ không thích và giao cho họ thông tin về những người đang ồn ào trên mạng. Theo Tổ chức Phóng viên Không biên giới, trụ sở tại Paris, thì ít nhất có 30 cư dân mạng đang ở trong tù.

Các hậu quả của việc chính phủ Hà Nội đốn cây đang trở nên quá quen thuộc. Các nhà báo Việt Nam đã được lệnh ngưng đưa tin về vụ việc. Giới nghiên cứu tại Hà Nội, lúc đầu còn nói chuyện với báo chí, nay đã được bảo phải im miệng lại. Và một bản tin nội bộ do một ủy ban phường của Đảng Cộng sản cảnh báo rằng “bọn xấu” đang khai thác sự bất bình của công chúng về việc đốn cây để “phá hoại trật tự xã hội”. Công an thường phục đã tham dự một số sự kiện do những người vận động tổ chức chiến dịch bảo vệ cây xanh, kể cả một cuộc “ôm cây” bên hồ đã thu hút được hàng trăm người (hình ở đầu bài).

Dương Ngọc Trà, một người yêu thiên nhiên đã giúp ngăn chặn việc chặt hạ cây, nói rằng cô không xem cô là người làm chính trị. Cô nói, “Chúng tôi chỉ muốn bày tỏ tình yêu của chúng tôi dành cho Hà Nội, và mối quan tâm của chúng tôi.” Tháng trước Cô Ngọc Trà đã trao một bức thư, với 22.000 chữ ký, cho chính quyền thành phố nói lên điều đó.

Và… không ai trả lời.

© 2015 DCVOnline
Nếu đăng lại, xin đọc “Thể lệ trích đăng lại bài từ DCVOnline.net”

Nguồn: The internet in Vietnam. If a tree falls…online, will the Communist Party hear anything? The Economist, April 18, 2015.