Vài điểm cần biết về hệ thống bình đẳng hóa Canada

Mark Gollom | DCVOnline

Alberta đang đe dọa trưng cầu dân ý về hệ thống bình đẳng hóa của Canada

Thủ tướng của Alberta Jason Kenney nói ông muốn tổ chức một cuộc trưng cầu dân ý vào tháng 10 năm 2021 nếu không có thay đổi công thức bình đẳng hóa liên bang. (Amber Bracken/The Canadian Press)

Hệ thống cân bằng khả năng tài chính của của chính phủ liên bang là “quái đản và vô nghĩa”.

Không, đó không phải là nhận định của thủ tướng tỉnh bang Alberta Jason Kenney, vừa gây chú ý bằng cách đe dọa sẽ tổ chức một cuộc trưng cầu dân ý về vấn đề này.

Đó là ý kiến của Dalton McGuinty thủ tướng của Ontario hồi 2005, đưa ra những khiếu nại tương tự, cho rằng tỉnh bang Ontario bị đối xử không công bằng trong chương trình bình đẳng hóa của liên bang.

Trevor Tombe, phó giáo sư kinh tế tại Đại học Calgary, nói.

“Về cơ bản, tất cả thủ tướng tỉnh bang, bất luận thuộc chính đảng nào, không bấy giờ thì lúc khác đã cằn nhằn về vấn đề bình đẳng hóa.
“Đôi khi, những than phiền đó dựa trên các thay đổi chính sách cụ thể đã thực hiện, hay như ở Alberta hiện nay, đang than phiền vì những lý do khác.”
Trevor Tombe

*Cựu thủ tướng Ontario Dalton McGuinty cũng đã chống lại bình đẳng hóa vào năm 2005.* (Frank Gunn /The Canada Press)

Những vấn đề khác, theo quan điểm của Kenney, phần lớn liên quan đến đường ống dẫn dầu và ngành dầu mỏ của tỉnh Alberta.

Thủ tướng Alberta đặc biệt khó chịu khi Quebec phản đối việc phát triển đường ống dẫn dầu, nhưng qua chương trình bình đẳng hóa Canada, Quebec lại được hưởng lợi nhờ dầu mỏ của Alberta.

Nhưng Tombe lập luận rằng vẽ một đường thẳng nói liền hai tỉnh như vậy khi nói đến sự bình đẳng hóa là sai. Tombe nói

“Cân bằng khả năng tài chính chắc chắn không liên quan đến bất kỳ đường ống dẫn dầu cụ thể nào. Tôi nghĩ rằng có cái gạch nối như vậy chỉ vì Quebec là một tỉnh bang nhận được nhiều tiền trong chương trình bình đẳng hóa và Quebec lại là một trong những tỉnh đặc biệt phản đối mạnh nhất về việc xây ống dẫn dầu qua tỉnh bang này.”
Trevor Tombe

Kenney cũng nói chính phủ Alberta

“sẵn sàng đưa vấn đề bình đẳng hóa vào một cuộc trưng cầu dân ý về hiến pháp để chấm dứt chương trình bình đẳng hóa, để khẳng định cuộc đấu tranh của chúng tôi hầu đưa sự công bằng lên hàng đầu trong chương trình nghị sự quốc gia.”
Jason Kenney

Hệ thống bình đẳng hóa hoạt động ra sao

*Khả năng tài chính và ngân khoản bình đằng hóa cho mỗi tỉnh bang (2018-19).* Nguồn: www.policyschool.ca/ Trường Chính sách Công ĐH Calgary, Alberta

Nó là hệ thống phân phối ngân khoản của chính phủ liên bang để bình đẳng hóa cả nước, giúp cho mọi tỉnh bang đều có thể cung cấp dịch vụ công tương đương trên toàn quốc.

(Ba lãnh thổ Northwest Territories, Nunavut and Yukon của Canada nhận tài trợ của liên bang qua Chương trình tài trợ Công thức Lãnh thổ.)

Tombe đã có lần viết bài bình luận trên CBC,

“Các tỉnh bang có nền kinh tế mạnh hơn sẽ nhận được ít tiền hơn (hoặc không nhận được) trong khi các tỉnh bang có nền kinh tế yếu sẽ nhận được nhiều tiền hơn.”
Trevor Tombe

Hệ thống bình đẳng hóa đo lường khả năng tăng thu nhập (qua hệ thống thuế) của các tỉnh bang, được gọi là “khả năng tài chính” để phân phối ngân khoản của liên bang. Tombe viết,

“Nhưng tỉnh bang dưới mức trung bình sẽ nhân được ngân khoản để bình đẳng hóa khả năng tài chính, những tỉnh bang trên trung bình sẽ không có ngân khoản bình đẳng hóa.”
Trevor Tombe

Hiện tại những tỉnh bang Prince Edward Island, Nova Scotia, New Brunswick, Quebec và Manitoba đều nhận được ngân khoản của liên bang trong chương trình bình đẳng hóa.

Minh định vấn đề: ai trả tiền bình đẳng hóa

Thủ tướng các tỉnh bang thường hay nói người đóng thuế và tỉnh bang của họ trả tiền cho hệ thống bình đẳng hóa.

Rõ ràng có sự nhầm lẫn xung quanh chương trình bình đẳng hóa của Canada.

Chính phủ Canada đã lập ra chương trình này để bảo đảm cho tất cả mọi người dân Canada, bất kể họ sống ở đâu, đều nhận được các dịch vụ tương đương với mức thuế tương đương đã đóng góp. (Graeme Roy/The Canadian Press)

Nhưng ngân khoản phân phối cho những tỉnh bang để cân bằng khả năng tài chính là tiền từ thu nhập chung của liên bang, như thu nhập và thuế doanh nghiệp, hay thuế GST (thuế trị gía gia tăng) và thuế thu được trên hàng hóa nhập cảng mà tất cả người dân Canada phải trả.

Điều này có nghĩa là, ví dụ, không phải tỉnh Alberta viết một ngân phiếu trả cho Quebec hay trả cho Chính phủ Canada để đóng vào quỹ cân bằng khả năng tài chính. Nhưng nó cũng có nghĩa là người Canada có thu nhập cao hơn sẽ góp nhiều tiền hơn vào chương trình bình đẳng hóa, giống như người Canada có thu nhập cao hơn sẽ đóng thuế theo thuế suất lớn hơn.

Vì có rất nhiều cá nhân có thu nhập cao sống ở Alberta, nên họ phải trả một phần lớn hơn cho ngân sách liên bang – và một số tiền chi tiêu tương đương của liên bang không hẳn sẽ chi dùng ở Alberta.

Năm nay, chính phủ liên bang sẽ chuyển hơn 78 tỷ đô la cho các tỉnh bang, 19 tỷ đô la trong số đó được phân phối theo chương trình cân bằng hóa khả năng tài chính.

Từ chối?

Vì các ngân khoản dùng trong chương trình bình đẳng hóa rút ra từ thu nhập chung của chính phủ liên bang, Alberta không thể rút ra khỏi chương trình này vì không có “ngân quỹ cân bằng hóa”. Tombe nói,

“Chương trình cân bằng hóa tự nó 100% là chương trình của liên bang. Các tỉnh bang không có vai trò trong việc thiết kế và thực hiện chương trình này.”
Trevor Tombe

Bình đẳng hóa là chương trình hiến định của Canada, trong đó nêu rõ rằng “Quốc hội và Chính phủ Canada cam kết giữ nguyên tắc thực hiện việc bình đẳng hóa.”

*Hiến pháp Canada 1982.* Nguồn: chính phủ Canada

Muốn chấm dứt chương trình bình đẳng hóa cần phải tu chính hiến pháp – đây là điều khó có thể xảy ra, vì bất kỳ tu chính hiến pháp nào cũng cần hai phần ba (7/10) tỉnh bang chấp thuận.

Chương trình bình đẳng hóa không khuyến khích phát triển tài nguyên?

Một phần trong khiếu nại của Kenney là

“Các tỉnh khác được hưởng lợi của chương trình bình đẳng hóa, một phần, từ các nguồn năng lượng của chúng tôi, trong khi họ từ chối phát triển các nguồn năng lượng của riêng họ.”
Jason Kenney

Todd MacKay, giám đốc của Liên đoàn người đóng thuế vùng thảo nguyên Canada, nói rằng ông tin rằng các tỉnh đang nhận trợ cấp của chương trình bình đẳng hóa không có động lực để khai thác tài nguyên của mình. Khi tỉnh bang Saskatchewan của ông còn là một tỉnh bang “nghèo”, ông nói ông tin rằng nhiều quyết định đã bị ảnh hưởng vì những suy nghĩ nó sẽ có thể gây ảnh hưởng đến ngân khoản bình đẳng hóa họ đang nhận. Todd MacKay nói

“Tệ hơn khi chúng tôi nhận tiền trong chương trình bình đẳng hóa hơn bây giờ khi chúng tôi không nhận ngân khoản nào cả.”
Todd MacKay

Thủ tướng Quebec Francois Legault không muốn thấy một đường ống dẫn dầu mới trong tỉnh của mình, điều này khiến ông ở đối cực với Thủ tướng của Alberta Jason Kenney; vì Kenney cho rằng đường ống dẫn dầu đến bờ biển Canada là điều cần thiết cho sự thịnh vượng của tất cả người dân Canada. (Mark Blinch/Reuters)

Tombe nói đây là vấn đề mà hệ thống bình đẳng hóa của Canada đã trăn trở ngay từ ngày đầu. Ông nói,

Lý do khiến chính phủ liên bang chỉ tính 50 xu mỗi đô la thu nhập từ tài nguyên, trong công thức bình đẳng hóa một phần, phải thỏa hiệp giữa hai cách tính cạnh tranh. Nếu tính 100 phần trăm doanh thu tài nguyên có nghĩa là tỉnh bang nhận tiền bình đẳng hóa có thu nhập tài nguyên thêm một đồng, họ sẽ mất đi một đồng trong ngân khoản bình đẳng hóa khả năng tài chính.

“Và làm như thế sẽ loại bỏ hoàn toàn những động lực khuyên khích khai thác tài nguyên. Để khuyến khích khai thác tài nguyên, người ta có thể dùng số không, nhưng vì lý do so sánh, người ta lại muốn tính hết 100 phần trăm. [Sự thỏa hiệp là] họ đã chọn với 50.”
Trevor Tombe

Vấn đề và những chỗ có thể điều chỉnh

Chắc chắn mọi người đã biết thủ tướng Alberta đang phàn nàn công thức bình đẳng hóa đã điều chỉnh lần chót vào năm 2009 khi Stephen Harper là thủ tướng và Jason Kenney là một bộ trưởng trong nội các. Một bài nghị luận đăng trên Policy Option đã đặt câu hỏi,

“Nếu Kenney ghét cay ghét đắng công thức bình đẳng hóa hiện nay, tại sao ông ta không làm gì hết khi ông có cơ hội (lúc là bộ trưởng nội các Harper)? ”

Bài nghị luận đó cũng nêu lên một vấn đề khác trong hệ thống bình đẳng hóa là khả năng tài chính của các tỉnh không nhận tiền của liên bang đã thu hẹp, trong khi khả năng tài chính của các tỉnh nhận tiền tài trợ đã tăng lên.

“Do đó, sự chênh lệch khả năng tài chính giữa các tỉnh và mức trung bình quốc gia đã được thu hẹp.”

Ngoài ra, bài viết cũng lập luận rằng việc sử dụng khả năng tài chính của một tỉnh làm chuẩn đo lường không cho thấy toàn cảnh về khả năng cung cấp dịch vụ công của nó.

Tombe nói rằng không có triển vọng có những thay đổi lớn trong hệ thống bình đẳng hóa – nhưng có thể có vẫn có chỗ có thể điều chỉnh.

Ví dụ, Kenney đã đề nghị loại bỏ các thu nhập do tài nguyên ra khỏi phần tính toán, điều này sẽ có tác dụng làm tăng tiền chi trả cho Quebec và giảm tiền bình đẳng hóa cho các tỉnh bang miền biển. Tombe nói,

Thay đổi các nguồn thu nhập của liên bang bằng những nguồn khác ít ảnh hưởng đến thu nhập có thể thu hẹp khoảng cách. Tombe nói,

“Nếu ai đó muốn cổ động cho việc nên tăng thuế GST và giảm thuế thu nhập, cân bằng lại mức chi thu của liên bang trên cả nước, thì đó là một đề nghị hoàn toàn hợp lý và công bằng.”
“Nhưng nếu nhìn lại năm 2006, và chính sách thuế mang dấu ấn của chính phủ mới được bầu – mà Kenney là một bộ trưởng trong chính phủ đó – là gì? Đó là chính sách giảm thuế GST thay vì giảm thuế thu nhập.”
Trevor Tombe

Nếu đăng lại, xin ghi nguồn và đọc “Thể lệ trích đăng lại bài từ DCVOnline.net“

Nguồn: 5 things to know about Jason Kenney’s fight over equalization| Mark Gollom · CBC News | Oct 27, 2019.