‘Những ngọn núi hát’ một bài ca nhiều giọng

Thúy Đinh | Trà Mi dịch

The Mountains Sing được xuất bản bằng tiếng Anh có nghĩa là nội dung của nó vẫn phải đối phó với rào cản dịch thuật và kiểm duyệt trước khi đến tay độc giả tại Việt Nam. Liệu người ta có thể nghe được thông điệp của Nguyễn Phan Quế Mai trên quê hương của bà không khi núi rừng Việt Nam vẫn là pháo đài im bặt tiếng chim ca?

*The Mountains Sing* by Que Mai Phan Nguyen, Hardcover, 352 pages, **purchase/đặt mua**

Trong The Mountains Sing, Nguyễn Phan Quế Mai viết về một câu chuyện gia đình phức tạp, soi sáng vấn đề kéo dài gần một thế kỷ lịch sử Việt Nam, từ thời Pháp thuộc cho đến khi Việt Minh cộng sản lên nắm chính quyền, sự chia cắt giữa Bắc và Nam Việt Nam, Chiến tranh Việt Nam, tất cả mọi việc cho đến ngày nay. Câu chuyện do Diệu Lan, sinh năm 1920 và cháu gái, Hương, sinh năm 1960 thay nhau kể lại, cuốn tiểu thuyết giống như một buổi hợp xướng với nhiều tiếng hát.

Diệu Lan là gia trưởng – mất cha, chồng, anh, con trai cả vì chiến tranh và sự chiếm đóng, bà vượt qua những biến động lịch sử và khó khăn về kinh tế bằng sự tự lực, thông minh, sáng tạo và nhân ái. Sinh ra cùng tỉnh với nhân vật lãnh đạo cách mạng Hồ Chí Minh, hành động của Diệu Lan phản ảnh ý tưởng độc lập của chính bà. Trong thời kỳ trước khi Việt Nam đổi mới kinh tế trong những năm 1980, bà ấy trở thành người đi buôn chợ đen để cải tiến điều kiện sống của gia đình mình và cộng đồng. Bà đã giới thiệu dòng văn học cấm của Mỹ cho cháu gái của mình, hy vọng sẽ mở rộng tầm nhìn tri thức của Hương, và bày tỏ tình yêu thương bền vững với một người con trai đã chiến đấu trong Quân đội Nam Việt Nam thân Mỹ.

Những ngọn núi trong tựa sách đại diện cho con người Việt Nam và đất nước của họ, và Hát đại diện cho sự tôn vinh những quan điểm đa nguyên của cuốn tiểu thuyết. Núi Hát nghĩa đen cũng là của sơn ca, từ Hán Việt để chỉ con chim sơn ca được chạm khắc bằng tay, gia tài Hương thừa hưởng từ người cha đã mất từ lâu. Là biểu tượng của sự bất tử trong văn hóa Việt Nam, sơn ca còn gợi nhớ đến chú chim sơn ca vàng của Yeats, hình ảnh đại diện của ông trong “Sailing to Byzantium” hát về “những gì đã qua, hoặc đi qua, hoặc sắp tới.”

*Chim sơn ca có sừng.* https://www.oiseaux.net/

Những nhân vật quá khứ nổi bật trong tiểu thuyết của Quế Mai, vì nó vẫn còn ảnh hưởng đến hiện tại và tương lai. Tác giả dành The Mountains Sing tặng cho bà ngoại của bà, cụ đã chết trong nạn đói lớn những năm 1940 khi Nhật Bản chiếm đóng Việt Nam, tặng cho ông của bà đã chết vì chính sách cải cách ruộng đất khắc nghiệt của chính quyền Cộng sản Bắc Việt năm 1955, và cho người chú của bà, “mà tuổi trẻ của ông cuộc chiến tranh Việt Nam đã thiêu đốt”, cũng như hàng triệu người Việt Nam và những người không phải người Việt Nam đã mất mạng trong chiến tranh.

‘The Mountains Sing’ khẳng định quyền suy nghĩ, đọc và hành động của mỗi cá nhân theo quy tắc cư xử trực quan, sinh ra từ di sản văn hóa giàu lòng nhân ái của Việt Nam.

Sinh năm 1973 tại miền Bắc Việt Nam, Quế Mai cùng gia đình vào Nam lúc 6 tuổi, trước khi được học bổng đại học sang Úc du học. Sau đó, bà quyết định theo đuổi sự nghiệp viết văn khám phá những hậu quả tâm lý xã hội lâu dài của Chiến tranh Việt Nam. Kiến thức này mang lại cho Quế Mai một khả năng sắc sảo và thanh nhã trong việc duy trì những sự thật mâu thuẫn về chiến tranh, những cuộc di cư, sự thể hiện thẩm mỹ và bản chất con người. Trong The Mountains Sing, Hương có thể nhìn thấy tính người của cái gọi là kẻ thù Mỹ vì bà ấy đã đọc sự miêu tả của Laura Ingalls Wilder về gia đình khai phá thân thiết trong Little House in the Big Woods (một cuốn sách mà bà có được nhờ bà [nội] Diệu Lan buôn bán chợ đen). Đồng thời, vẻ đẹp cũng không miễn trừ cho nền văn hoát sự phi nhân tính của nó; tại một thời điểm, Diệu Lan nhận thấy rằng một bài thơ haiku trang nhã về một con ếch của nhà thơ Nhật Bản Basho đã không thể cứu người Việt Nam khỏi sự tàn bạo của những người Nhật Bản chiếm đóng.

Quan trọng nhất, cuốn tiểu thuyết giúp tất cả chúng ta thấy “kẻ thù” không phải là trừu tượng hay ma quỷ, mà là thể chất, thậm chí là gia đình. Một máy bay ném bom của Mỹ rơi khỏi bầu trời, giống Icarus, cũng có thể bị tấn công như anh/em trai của một ai đó đang chiến đấu cho phía bên kia. Chiến tranh Việt Nam không chỉ là một cuộc đấu tranh ý thức hệ quốc tế, mà còn là một cuộc nội chiến giữa các thân tộc. Một nhân vật trong tiểu thuyết than thở,

“Nhưng điều gì sẽ xảy ra nếu một trong những đồng chí của tôi chĩa súng vào trán bạn? Liệu tôi sẽ giết đồng đội của mình để cứu anh ruột hay không?”

Khi miêu tả những hậu quả thảm khốc của chiến tranh và ý thức hệ Mác xít, thứ buộc bàng dân và thành viên gia đình trở thành kẻ phản bội hoặc người yêu nước, The Mountains Sing khẳng định quyền suy nghĩ, đọc và hành động của mỗi cá nhân theo quy tắc cư xử trực quan, sinh ra từ Việt Nam di sản văn hóa màu mỡ và nhân ái.

Tuy nhiên, bất chấp cách khám phá cân bằng kỳ diệu của cuốn tiểu thuyết, sự đền bù thực sự vẫn chưa diễn ra giữa chính quyền Việt Nam và người dân. Những “kẻ thù” mà Diệu Lan phải đối mặt khi bà trở về quê nhà không phải là kẻ thù thực sự của bà, mà chỉ đơn thuần là những tác nhân của một chế độ áp bức theo chủ nghĩa Mác đã tạo ra cuộc cải cách ruộng đất thảm khốc.

Cuối cùng, việc The Mountains Sing được xuất bản bằng tiếng Anh có nghĩa là nội dung của nó vẫn phải đối phó với rào cản dịch thuật và kiểm duyệt trước khi đến tay độc giả tại Việt Nam. Liệu người ta có thể nghe được thông điệp của Nguyễn Phan Quế Mai trên quê hương của bà không khi núi rừng Việt Nam vẫn là pháo đài im bặt tiếng chim ca?

Tác giả | Thúy Đinh là nhà văn, dịch giả văn học, đồng chủ biên tạp chí điện tử Da Màu (Multitude) của Việt Nam. Tác phẩm của bà đã đăng trên NBCThink, Asymptote, diaCRITICs, Amerasia Journal, Pop Culture Nerd, và những nơi khác.

Nếu đăng lại, xin ghi nguồn và đọc “Thể lệ trích đăng lại bài từ DCVOnline.net”

Nguồn: ‘The Mountains Sing’ A Song Of Many Voices | THÚY ĐINH | NPR | March 19, 2020.