Thế nào là tội diệt chủng?
BBC | DCVOnline
Diệt chủng được hầu hết mọi người hiểu là tội ác nặng nề nhất chống lại loài người.
Diệt chủng được định nghĩa là một cuộc tiêu diệt hàng loạt một nhóm người cụ thể – được minh chứng bằng việc Đức Quốc xã muốn xóa sổ người Do Thái vào những năm 1940.
Nhưng đằng sau định nghĩa đơn giản đó là một mớ các khái niệm pháp lý phức tạp liên quan đến câu hỏi những yếu tố cấu thành tội diệt chủng và khi nào thuật ngữ này có thể được áp dụng.
Định nghĩa và tranh luận
Thuật ngữ diệt chủng được luật sư người Ba Lan gốc Do Thái Raphael Lemkin đặt ra vào năm 1943. Ông đã kết hợp từ “genos” (chủng tộc hoặc bộ lạc) trong tiếng Hy Lạp với từ “cide” (giết người) trong tiếng Latinh.
Sau khi chứng kiến sự khủng khiếp của Holocaust, trong đó mọi người trong gia đình trừ em trai đều bị giết, Tiến sĩ Lemkin đã vận động để tội diệt chủng được công nhận là một tội ác theo luật pháp quốc tế.
Những nỗ lực của ông đã dẫn đến việc thông qua Công ước về Diệt chủng của Liên hiệp quốc vào tháng 12 năm 1948, có hiệu lực vào tháng 1 năm 1951.
Điều 2 của công ước định nghĩa tội diệt chủng là “bất kỳ hành động nào sau đây được thực hiện với ý định tiêu diệt toàn bộ hoặc một phần, một quốc gia, sắc tộc, chủng tộc hoặc nhóm tôn giáo”:
- Giết các thành viên trong nhóm
- Gây thiệt hại nghiêm trọng về thể chất hoặc tinh thần cho các thành viên trong nhóm
- Cố ý gây ra các điều kiện sống của nhóm đã tính toán để dẫn đến sự hủy diệt toàn bộ hoặc một phần về thể chất của nhóm
- Áp dụng các biện pháp nhằm ngăn chặn việc sinh đẻ trong nhóm
- Buộc chuyển trẻ của nhóm này sang nhóm khác
Công ước LHQ này cũng đặt ra một nhiệm vụ chung đối với các quốc gia ký kết là “ngăn chặn và trừng phạt” tội ác diệt chủng.
Kể từ khi được thông qua, Công ước của Liên hiệp quốc đã gặp phải sự chỉ trích từ nhiều phía khác nhau, phần lớn là do những người thất vọng với việc khó áp dụng nó vào các trường hợp cụ thể. Một số cho rằng định nghĩa này quá hẹp; những người khác cho rằng nó bị mất giá do sử dụng quá mức.
Một số trong giới phân tích nói rằng định nghĩa về tội diệt chủng quá hẹp nên không có vụ giết người hàng loạt nào xảy ra kể từ khi hiệp ước được thông qua sẽ nằm trong định nghĩa đó.
Những phản đối thường xuyên nhất được đưa ra đê phản đối hiệp ước bao gồm:
- Công ước loại trừ việc tiêu diệt nhằm vào các nhóm chính trị và xã hội
- Định nghĩa chỉ giới hạn trong các hành đông trực tiếp chống lại con người và loại trừ các hành vi chống lại môi trường duy trì những hành động đó hoặc đặc tính văn hóa của chúng.
- Việc chứng minh ý định vượt quá sự nghi ngờ hợp lý là việc vô cùng khó khăn
- Các quốc gia thành viên Liên hiệp quốc do dự trong việc loại bỏ các thành viên khác hoặc can thiệp, như trường hợp của Rwanda
- Không có cơ quan luật quốc tế nào để làm rõ các thông số của công ước (mặc dù điều này đang thay đổi khi các tòa án tội phạm chiến tranh của Liên hiệp quốc đưa ra cáo trạng)
- Khó khăn trong việc xác định hoặc đo lường “một phần”, và xác định khi nào số người chết đủ để gọi là tội ác diệt chủng
Nhưng bất chấp những lời chỉ trích này, vẫn có nhiều người nói rằng tội ác diệt chủng là có thể nhận biết được.
Trong cuốn sách Rwanda and Genocide in the 20th Century, cựu tổng thư ký của Medecins Sans Frontieres (MSF, Y sĩ Không Biên Giới), Alain Destexhe, đã viết:
“Diệt chủng có thể phân biệt được với tất cả các tội ác khác bằng động cơ thúc đẩy nó.
Diệt chủng là một tội ác ở tầm cỡ khác với tất cả các tội ác khác chống lại loài người và ngụ ý một ý định tiêu diệt hoàn toàn nhóm được chọn làm mục tiêu. Diệt chủng do đó vừa là tội ác nặng nhất vừa là tội ác lớn nhất trong số các tội ác chống lại loài người.”
Alain Destexhe
Ông Destexhe đã bày tỏ lo ngại rằng thuật ngữ diệt chủng đã trở thành nạn nhân của “một kiểu lạm phát bằng lời nói, giống như cách đã xảy ra với từ phát xít”, trở thành “phổ biến một cách nguy hiểm”.
Michael Ignatieff, cựu giám đốc Trung tâm Carr về Chính sách Nhân quyền tại Đại học Harvard, đã đồng ý, cho rằng thuật ngữ này đã được sử dụng như một “sự xác nhận của mọi loại nạn nhân”. Ignatieff nói trong một bài giảng,
“Ví dụ, chế độ nô lệ được gọi là diệt chủng khi — bất kể nó là gì, và nó là một sự ô nhục — nó là một hệ thống để khai thác, thay vì tiêu diệt người sống.”
Michael Ignatieff
Sự khác biệt về cách định nghĩa tội ác diệt chủng cũng đã dẫn đến những bất đồng về số vụ diệt chủng xảy ra trong Thế kỷ 20.
Đã có bao nhiêu cuộc diệt chủng?
Một số người nói rằng chỉ có một cuộc diệt chủng duy nhất trong thế kỷ trước: Holocaust.
Những người khác nói rằng đã có ít nhất ba vụ diệt chủng được xác định bởi các điều khoản của công ước Liên Hiệp Quốc năm 1948:
- Người Thổ Nhĩ Kỳ Ottoman giết hàng loạt người Armenia từ năm 1915-1920, một cáo buộc mà người Thổ Nhĩ Kỳ phủ nhận
- Holocaust, trong đó hơn sáu triệu người Do Thái bị giết
- Rwanda, nơi ước tính có khoảng 800.000 người Tutsis và Hutus ôn hòa đã chết trong cuộc diệt chủng năm 1994
Và trong những năm gần đây, một số trường hợp khác đã được thêm vào danh sách. Tại Bosnia, vụ thảm sát năm 1995 tại Srebrenica đã bị Tòa án Hình sự Quốc tế dành cho Nam Tư cũ (ICTY) phán quyết là tội diệt chủng.
Các trường hợp khác bao gồm Nạn đói do Liên Xô gây ra ở Ukraine (1932-33), cuộc xâm lược Đông Timor của Indonesia (1975) và các vụ giết người của Khmer Đỏ ở Campuchia trong những năm 1970, trong đó ước tính có khoảng 1,7 triệu người Campuchia chết do bị hành quyết, bỏ đói hoặc lao động cưỡng bức.
Có bất đồng về thực tế là nhiều nạn nhân của Khmer Đỏ đã bị nhắm mục tiêu vì địa vị chính trị hoặc xã hội của họ — đặt họ ra ngoài định nghĩa của Liên Hiệp Quốc về tội diệt chủng.
Năm 2010, Tòa án Hình sự Quốc tế đã ban hành lệnh bắt giữ Tổng thống Sudan, Omar al-Bashir, với cáo buộc diệt chủng, cáo buộc ông này đã tiến hành một chiến dịch chống lại công dân của vùng Darfur của Sudan, nơi có khoảng 300.000 người được cho là đã chết và hàng triệu người khác phải di cư trong suốt bảy năm chiến đấu.
Gần đây hơn, vào tháng 3/2016, Mỹ cáo buộc nhóm thánh chiến Nhà nước Hồi giáo (Islamic State, IS) thực hiện hành vi diệt chủng đối với các dân tộc thiểu số Thiên Chúa giáo, Yazidi và Shia ở Iraq và Syria. Ngoại trưởng John Kerry khi đó nói,
IS đã “diệt chủng bằng cách tự tuyên bố, bằng ý thức hệ và bằng hành động, theo những gì họ nói, những gì họ tin và những gì họ làm.” John Kerry
Năm 2017, Gambia đã đệ trình một vụ kiện lên Tòa án Công lý Quốc tế cáo buộc Myanmar đã thực hiện một cuộc diệt chủng chống lại người Rohingya, với cáo buộc “các hoạt động phá rừng ở nhiều nơi và có hệ thống” tại các làng Rohingya.
Hàng trăm nghìn người Rohingya đã phải chạy khỏi Myanmar để đến giáp biên giới với Bangladesh và các nơi khác tị nạn, và hàng nghìn người được cho là đã thiệt mạng.
Năm 2021, các chính phủ Hoa Kỳ, Canada và Hòa Lan trước đây đều cáo buộc Trung Hoa phạm tội diệt chủng người Uighur ở Tân Cương, trong khi một số quốc gia khác đưa ra nghị quyết của quốc hội cũng cáo buộc tương tự.
Bằng chứng cho thấy Trung Hoa đã buộc người Uighur phải triệt sản, cưỡng bức lao động, giam giữ hàng loạt, cưỡng hiếp và tra tấn có hệ thống — những hành động mà nhiều người cho rằng đáp ứng các tiêu chí của một tội ác diệt chủng. Trung Hoa phủ nhận những cáo buộc đó.
Một cựu tù nhân mô tả điều kiện tại một trại bí mật của Trung Hoa dành cho người Uighur
Các vụ truy tố diệt chủng trong lịch sử
Trường hợp đầu tiên áp dụng công ước về tội diệt chủng là của Jean Paul Akayesu, thị trưởng người Hutu của thị trấn Taba thuộc Rwandan vào thời điểm xảy ra vụ giết người. Trong một phán quyết mang tính bước ngoặt, một tòa án quốc tế đặc biệt đã kết tội Akayesu về tội diệt chủng và tội ác chống lại loài người vào ngày 2 tháng 9 năm 1998.
Hơn 85 người sau đó đã bị Tòa án Hình sự Quốc tế Rwanda kết tội, 29 người về tội diệt chủng.
Vào tháng 8 năm 2010, một báo cáo của Liên Hợp Quốc bị rò rỉ cáo buộc rằng Rwandan Hutus, thủ phạm của vụ diệt chủng năm 1994, có thể chính họ cũng là nạn nhân của cùng một tội ác.
Năm 2001, Tướng Radislav Krstic, một cựu tướng Serb người Bosnia, trở thành người đầu tiên bị kết tội diệt chủng tại Tòa án Hình sự Quốc tế dành cho Nam Tư cũ (ICTY).
Krstic đã kháng cáo bản án của mình, cho rằng 8.000 người bị giết là một con số “quá tầm thường” để có thể trở thành một vụ diệt chủng.
Năm 2004, ICTY đã bác đơn kháng cáo của ông.
Năm 2007, cựu chỉ huy người Serb người Bosnia Ratko Mladić, biệt danh “đồ tể Bosnia”, đã bị kết án tù chung thân sau khi bị kết tội diệt chủng, tội ác chiến tranh và tội ác chống lại loài người.
Và vào năm 2018, Nuon Chea, 92 tuổi và Khieu Samphan, 87 tuổi, đều bị kết án tù chung thân vì tội diệt chủng và tội ác chống lại loài người vì vai trò của họ trong các vụ giết người của Khmer Đỏ.
© 2021 DCVOnline
Nếu đăng lại, xin ghi nguồn và đọc “Thể lệ trích đăng lại bài từ DCVOnline.net”
Nguồn: How do you define genocide? | BBC | Mar 11, 2021.