Alice Munro, Nobel 2013

Chân Phương giới thiệu và tổng hợp

Nữ văn sĩ Canada Alice MUNRO vừa được trao Nobel Văn Học. Năm nay bà 82 tuổi, với tập truyện ngắn đầu tay “Dance of the Happy Shades” ra mắt năm bà 37 tuổi. Sáng tác chủ yếu của Alice MUNRO là các truyện ngắn. Với hơn chục tập truyện đã in, bà là một ngòi bút trọn đời đã nâng cao kỹ thuật và mỹ học của thể loại truyện ngắn. Với tin vui này, bà cũng mang đến cho Canada giải Nobel Văn học đầu tiên và là ngòi bút nữ phái thứ 13 trên trái đất được tặng vinh dự này.

Bà đang sống với người chồng sau – nhà địa lý Gerald Fremlin – ở thị xã nhỏ Clinton cách Toronto ba tiếng lái xe. Không liên lạc được với bà, văn phòng Nobel phải nhắn tin lại trong máy điện thoại. Ông này là mối tình đầu thời sinh viên của bà và họ gặp lại nhau sau hơn hai mươi năm. Cả hai đều sinh trưởng ở vùng tây-nam hẻo lánh của tỉnh Ontario, thân quen với con người và lối sống hương thôn. Khi bé, bà ở với cha trong một trang trại do ông dựng lên để chăn nuôi chồn và bạch ly để bán da. Giờ đây bà ngụ trong ngôi nhà của mẹ chồng, không xa nơi sinh thành bao nhiêu. Ông bố của bà – họ Laidlaw – cũng đam mê chữ nghĩa và để lại một tiểu thuyết trước khi qua đời miêu tả lối sống của di dân sang Canada lập nghiệp ở vùng Ontario. Tính tình nhút nhát ít giao thiệp, bà sống ẩn dật với trang giấy và máy chữ, xa lánh giới văn nghệ thượng lưu của Canada mà Myriam Waddington đã tường thuật trong bút ký Apartment Seven (Oxford, 1989).

Nữ văn sĩ Canada bắt đầu viết văn vào tuổi trung học và in truyện ngắn đầu tay năm 21 tuổi. Khi cuốn sách mới Dear Life ra mắt năm 2012, bà cho biết đây sẽ là tác phẩm cuối cùng. Hiện nay bà đang chữa trị ung thư và đã từng giải phẫu tim trước đây. Vài truyện của bà đã được dựng thành phim như The Bear came over the Mountain. Được các nhà văn lớn cùng thời như Margaret Atwood, Jonathan Franzen, Cynthia Ozick… hâm mộ như một ngòi bút truyện ngắn hàng đầu; She is our Chekhov and is going to outlast most of her contemporaries. (Bà là Chekhov của chúng ta và sẽ còn tồn tại khi những ngòi bút cùng thời rơi dần vào quên lãng) – Ozick.

Peter Englund, thư ký thường trực văn phòng Nobel, khi thông báo tin mừng đã ca tụng Alice MUNRO là “bậc thầy của truyện ngắn ngày nay”;

She has taken an art form, the short story, which has tended to come a little bit in the shadow behind the novel, and she has cultivated it almost to perfection. Bà đã dùng thể loại truyện ngắn, lâu nay hơi bị chìm khuất sau cái bóng tiểu thuyết, và bà đã trau luyện nó gần đến độ tuyệt hảo. (Englund phát biểu với AP).

Là bậc thầy truyện ngắn, bà chỉ viết duy nhất một tiểu thuyết Lives of Girls and Women, thật ra là một tập hợp truyện có liên hệ tình tiết với nội dung. Trong một lần phỏng vấn với tạp chí Paris Review (số 137, mùa Đông 1995), bà tâm sự về kinh nghiệm viết văn như sau:

I have all these disconnected realities in my own life and I see them in other people’s lives. I was one of the problems why I couldn’t write novels, I never saw things hanging together any too well.(Trong đời, tôi trải qua những hiện thực rời rạc như thế và tôi nhìn thấy chúng qua cuộc đời những người khác. Tôi chính là một nguyên nhân vì sao tôi không viết được tiểu thuyết, tôi không bao giờ nhận ra sự vật với các liên hệ của chúng với nhau.)

Trái lại, Alice Munro sở trường về những mảnh đời vụn nơi thôn quê hay tỉnh lỵ tầm thường. Không an phận với môi trường buồn chán, bà nghiện đọc sách từ nhỏ. Các tác giả ưa thích của bà là những nữ văn sĩ miền Nam Hoa Kỳ như Eudora Welty, Flannery O’Connor, Katherine Ann Porter, Carson McCullers…- các tâm hồn đồng cảnh ngộ chuyên tả thuật cuộc đời bên rìa văn minh của những kiếp người hơi kỳ dị không giống ai.

Trong tuyên bố về quyết định trao giải cho Alice Munro năm nay, Viện Hàn Lâm Thụy Điển đánh giá tác phẩm của bà giàu chất người và tinh thần nhân đạo (human spirit), quan tâm đến số phận các cô gái lớn lên và vật lộn với đời sống tỉnh lỵ nhỏ; đồng thời ca ngợi nghệ thuật viết truyện cực kỳ tinh tế của một ngòi bút mang đậm tính trong sáng và chủ nghĩa hiện thực tâm lý (finely tuned storytelling, which is characterised by clarity and psychological realism.)

Alice Munro, Nobel 2013. Trang ăn mày văn chương. Chân Phương giới thiệu và tổng hợp các nguồn tin từ New York Times, Washington Post, The New Yorker, The Paris Review, các kênh đài BBC, MSNBC… CP