Trần Quốc Vượng và “phương pháp áp dụng có lựa chọn” trong việc nghiên cứu quá khứ

Lê Minh Khải | Hoa Quốc Văn dịch

Đây không phải là học thuật lịch sử có giá trị, vì những ý tưởng mà Trần Quốc Vượng tạo ra không giải quyết bất cứ vấn đề nào hiện có xung quanh các ý tưởng mà ông dựa vào.

Tôi đang đọc một bài tiểu luận kèm trong một tập bài viết của Trần Quốc Vượng [đã qua đời] trong đó ông khuyến khích người ta nghiên cứu về cái mà ông gọi là “vấn đề Hùng vương”.

Mục đích của việc nghiên cứu vấn đề này, Trần Quốc Vượng khẳng định, không phải là cố gắng để tìm ra cái gì đó cụ thể về một vua Hùng cụ thể, mà là để tập trung vào

“con người, xã hội và dân tộc ta trong thời đại Hùng Vương, nghiên cứu nền văn hoá cổ Việt Nam thời đại Hùng vương – thời đại bắt đầu dựng nước của lịch sử Việt Nam”

[nguyên văn tiếng Việt của Trần Quốc Vượng – HQV].

Trần Quốc Vượng tiếp tục tiểu luận này với lập luận rằng cách tốt nhất để làm việc đó là sử dụng “phương pháp áp dụng tổng hợp”, phương pháp tổng hợp các thông tin và những hiểu biết sâu sắc từ sử học và các ngành khác.

Thoạt nhìn, đây là một ý tưởng hay, tuy nhiên cái cách Trần Quốc Vượng dùng phương pháp áp dụng tổng hợp đó trên thực tế trong tiểu luận này lại mang tính tuyển chọn và có sơ hở.

Hình: Văn hóa Việt Nam – Tìm tòi và suy ngẫm. Nguồn: NXB Văn hóa Dân tộc

Trần Quốc Vượng lập luận trong tiểu luận này rằng có 15 “bộ lạc” (tribes) trước và trong thời Hùng Vương. Trên thực tế, chỉ có một văn bản lịch sử (cuốn [Đại] Việt sử lược ở thế kỷ XIV) đề cập đến các bộ lạc. Các văn bản lịch sử khác (như Đại Việt sử ký toàn thư ở thế kỷ XV) đề cập đến các “bộ” (regions).

Tuy nhiên, có một vấn đề lớn hơn, và một sự thực là các văn bản ghi chép thông tin về các bộ/bộ lạc này đến muộn hơn 1500 năm so với thời điểm chúng được cho là đã từng hiện hữu, và tất cả những cái tên bộ lạc/bộ đó được viết bằng chữ Hán cổ, với một số tên gọi có niên đại thời nhà Đường (618-907 sau dương lịch).

Trần Quốc Vượng lưu ý rằng các học giả đã bàn luận về vấn đề này trước đây, nhưng ông khẳng định rằng chúng ta có thể đi đến một kết luận về vấn đề này, và ông trích dẫn một tuyên bố của sử gia Đào Duy Anh năm 1964 để cho biết điều mà chúng ta có thể kết luận:

“[chúng ta] có thể đoán rằng khi các sử gia xưa của nước ta muốn cho nước Văn Lang trong truyền thuyết một nội dung cụ thể thì họ đã lấy các tên đất ở các đời từ nhà Đường về trước, chọn lấy một số tên, một là nhằm cho đủ số 15 bộ trong truyền thuyết, hai là nhằm làm thế nào để cho 15 tên đất ấy trùm được cả địa bàn sinh tụ của tổ tiên ta ở thời Hùng Vương” [nguyên văn tiếng Việt trong bài của Trần Quốc Vượng – HQV].

Bản đồ Văn Lang và láng giềng thời Hồng Bàng. Nguồn: LMK

Tuyên bố này của Đào Duy Anh dựa trên nhiều giả thiết khác nhau mà Đào Duy Anh không đưa chứng cớ chứng minh. Để lập luận rằng các sử gia trung đại đã cố đưa “nội dung cụ thể” vào các truyền thuyết từ một ngàn năm đầu trước dương lịch, Đào Duy Anh lẽ ra cần trưng dẫn chứng cứ cho thấy rằng các truyền thuyết đó thực sự có niên đại ở thiên niên kỷ đầu trước dương lịch. Ông lẽ ra cùng cần cho thấy khả năng có thể lưu truyền thông tin đó (rõ ràng là truyền miệng) qua cả hơn nghìn năm. Tuy nhiên, Đào Duy Anh không làm việc này.

Trong khi đó, Trần Quốc Vượng tránh đối phó với một sự thật là một công trình lịch sử đề cập đến 15 “bộ lạc”, trong khi công trình khác đề cập đến 15 “bộ”. Lời tuyên bố nào trong hai khẳng định đó là đúng đắn về mặt lịch sử? Làm sao chúng ta biết được?

Cuối cùng, Trần Quốc Vượng bắt đầu tiểu luận của mình với những giả thiết còn rộng hơn bằng việc giả định rằng “nước ta” đã hiện hữu trong suốt “thời đại Hùng vương” và vì vậy nền văn hoá của thời đại đó là “nền văn hoá cổ Việt Nam”.

Như vậy thông tin “lịch sử” trong tiểu luận này được xây dựng trên một số lớn những giả thiết không được chứng minh bằng các chứng cứ lịch sử, và từ những giả định đó, Trần Quốc Vượng tiếp tục đưa ra một số ý tưởng của riêng mình. Cụ thể, ông căn cứ vào một số cái tên của những “bộ lạc” được nói đến đó rồi đưa ra lập luận rằng chúng ta có thể đọc xuyên chữ Hán dùng để viết những cái tên đó (khoảng 1500 năm sau thời điểm những bộ lạc đó được cho là đã có mặt) để thấy được tên của các loại chim (Mling, Bling, Kling Klang, Blang), những loại chim mà Trần Quốc Vượng cho là bái vật của một số bộ lạc ở thời đại Hùng Vương.

Chim Mling, Bling, Kling Klang, Blang hay Mê Linh? Nguồn: LMK

Phương pháp này sai ở chỗ nào? Vấn đề là chỗ Trần Quốc Vượng căn cứ vào thông tin không được kiểm chứng bằng bất kỳ phương pháp nào (bằng văn bản lịch sử hoặc các chứng cứ khảo cổ) – ví như ý tưởng rằng có 15 “bộ lạc” ở đồng bằng sông Hồng vào thiên niên kỷ đầu trước dương lịch – và rồi ông phát triển suy diễn thêm dựa trên những thông tin chưa được kiểm chứng này, những thông tin mà sau đó ông tin là có thể giúp chứng minh rằng những thông tin chưa được kiểm chứng kia là đúng.

Chẳng hạn, trong tiểu luận này, Trần Quốc Vượng tin rằng các ý tưởng về ngôn ngữ học mà ông đưa ra giúp chứng minh sự hiện hữu của 15 bộ lạc được đề cập trong các “truyền thuyết”. Tuy nhiên, điều này không đúng vì các ý tưởng của ông không trả lời được bất cứ câu hỏi nào xung quanh những thông tin chưa được kiểm chứng đang có.

Việc nói rằng “Mê Linh” thực chất là tên của một loại chim, Mling, không cho chúng ta thấy bằng cách nào thông tin này có thể được truyền miệng trong 1000 năm. Nó cũng không giải thích được vì sao một văn bản thời trung đại đề cập đến 15 “bộ lạc” trong khi văn bản khác đề cập đến 15 “bộ”. Và nó không giải nghĩa được tại sao một số trong 15 “bộ lạc/bộ” đó được đặt tên theo những địa danh chỉ xuất hiện ở thời nhà Đường [chỉ có sau những “bộ lạc/bộ” đó 1500 năm].

Thay vào đó, Trần Quốc Vượng lảng tránh toàn bộ những vấn đề quan trọng này, và phát triển những ý tưởng của ông dựa trên những giả thiết thiếu căn cứ.

Do đó, đây không phải là “phương pháp áp dụng tổng hợp” trong việc nghiên cứu quá khứ. Nó là một “phương pháp áp dụng có lựa chọn” trong việc nghiên cứu quá khứ. Trần Quốc Vượng lựa chọn thông tin mà ông muốn dùng, rồi khai triển ý tưởng của mình từ những thông tin đó.

Cần có phương pháp nào tốt hơn để xem xét những vấn đề này? Trước hết, nhất thiết phải chứng minh được một truyền thống truyền miệng có thể được lưu truyền 1500 năm trước khi nó được ghi chép lại. Chứng cứ như thế không hiện hữu ở đồng bằng sông Hồng, vì vậy học giả phải tìm chứng cứ ở khác vùng khác trên thế giới cho thấy điều có thực sự có thể xảy ra, và rồi sử dụng các chứng cứ đó để nói rằng, “trong khi chúng ta không có chứng cứ gì ở đồng bằng sông Hồng cho thấy những “truyền thuyết” đó được truyền miệng trong 1500 năm trước khi nó được ghi chép lại trong văn bản, chúng ta biết rằng điều này đã xảy ra ở XXX, và vì vậy, về mặt lý thuyết có thể điều đó cũng đã xảy ra ở đồng bằng sông Hồng.”

Về 15 “bộ lạc”, các học giả Việt Nam hiện đại đã chỉ ra tầm quan trọng của khảo cổ học trong việc tìm hiểu quá khứ. Điều này xem ra đúng là một vấn đề khoa khảo cổ giải thích. Các nhà khảo cổ đã tìm ra 15 phức hệ văn hoá khác nhau ở đồng bằng sông Hồng hay chưa? Họ đã tìm thấy những chứng cứ về 15 bái vật ở đồng bằng sông Hồng hay chưa?

Nếu có chứng cứ ở đâu đó trên thế giới cho thấy khả năng một truyền thuyết có thể được lưu truyền 1500 năm trước khi nó được ghi chép lại, và nếu có chứng cứ từ di tích khảo cổ ở đồng bằng sông Hồng cho thấy có 15 nhóm người riêng biệt ở thiên niên kỷ đầu trước dương lịch, thì chúng ta có thể lập luận dứt khoát rằng những “truyền thuyết” như truyền thuyết mà Trần Quốc Vượng xem xét trong tiểu luận này đã dựa trên một sự thực lịch sử nào đó.

Tuy nhiên, đây không phải là cách Trần Quốc Vượng làm. Thay vào đó, ông dựa vào nhiều giả thiết – rằng có một quốc gia/dân tộc ở thiên niên kỷ đầu trước dương lịch ở đồng bằng sông Hồng, nó gồm 15 bộ lạc,… – và rồi ông tạo ra những ý tưởng của riêng mình để “chứng minh” rằng những ý tưởng được giả định đó là đúng.

Đây không phải là học thuật lịch sử có giá trị, vì những ý tưởng mà Trần Quốc Vượng tạo ra không giải quyết bất cứ vấn đề nào hiện có xung quanh các ý tưởng mà ông dựa vào. Ông đơn thuần lờ đi các vấn đề lịch sử đích thực, và rồi dựng nên các ý tưởng của riêng mình.

Đây là bài tiểu luận tôi đang nhắc đến: Từ Truyền Thuyết, Ngữ Ngôn Đến Lịch Sử

Nếu đăng lại, xin đọc “Thể lệ trích đăng lại bài từ DCVOnline.net”

Nguồn: