Đặc Khảo về Phan Thanh Giản (1796-1867)
Tập San Sử Địa | 1967
Mùa Thu năm ngoái, Tập San Sử Địa số 3 đặc khảo về Trương Định. Mùa Thu năm nay Sử Địa đặc khảo về Phan Thanh Giản.
Nếu đăng lại, xin ghi nguồn và đọc “Thể lệ trích đăng lại bài từ DCVOnline.net”
PHAN THANH GIẢN
Khi đất nước ngàn cân sợi tóc
Phận làm quan vì nước vì dân
Phan Thanh Giản cả đời lận đận
Hủy thân mình đền nợ non sông
Trước ba tỉnh Miền Đông đã mất
Kế theo là ba tỉnh Miền Tây
Nhưng triều đình bất lực khó xoay
Hỏi đại thần làm sao gánh vác
Kể từ lúc Pháp vào Đà Nẵng
Một năm sau tiến đánh Nam Kỳ
Thế nước nhà treo sợi chỉ mành
Ta thất bại vì đâu chống nổi
Phía quân Pháp tàu đồng đạn sắt
Còn bên ta vũ khí tầm thường
Dẫu đánh hăng dũng lực can cường
Nhưng thất bại bởi thua vũ khí
Tướng tuẫn tiết đầu tiên Hoàng Diệu
Tiếp theo sau đến Nguyễn Tri Phương
Hai anh hùng vì nước hi sinh
Phan Thanh Giản cuối cùng cũng thế
Người tự vẩn bằng dây lụa thắt
Người nhịn ăn tay xé vết thương
Người uống ngay thuốc độc can trường
Ba cái chết như sao rực sáng
Quả định mệnh nước nhà bi tráng
Chỉ do đầu óc hẹp vua quan
Không tự lường sức để canh tân
Đợi đến lúc nước trôn sao nhảy
Phương Tây đến chỉ xin truyền giáo
Cùng kèm xin buôn bán thông thương
Ý thực dân chưa lộ tõ tường
Nhưng ta dại nên càng lún tới
Xin không được tất nhiên giặc đánh
Hòa không xong ta mất liên hồi
Càng đánh thua bị ép tới nơi
Nam Kỳ mất rơi vào bảo hộ
Toàn bị động có nào sáng suốt
Đáng phải hòa từ buổi ban sơ
Cho dẫu như Trương Định quật cường
Nhưng cũng tựa trứng đem chọi đá
Phan Thanh Giản quả người sáng suốt
Giống về sau còn có Chu Trinh
Hay ban đầu Trường Tộ ai hơn
Toàn những bậc đương thời trí dũng
Đấy vận nước mịt mùng là thế
Không biết người chỉ biết có mình
Đầy chủ quan hợm hĩnh một chiều
Hỏi trăm trận làm sao trăm thắng
Thua Nhật Bản, Xiêm La là vậy
Ngay từ đầu người sáng suốt hơn
Chỉ mình sai con toán bán trâu
Thành nô lệ trăm năm nhục nhã
Phan Thanh Giản vậy công hay tội
Tội tôi hiền gặp chúa toàn ngu
Còn là công ngầm với núi sông
Muôn đời phải công tâm để xét
Đất Nam Kỳ quả đâu hổ thẹn
Đã sinh ra tiến sĩ đầu tiên
Lại một lòng vì nước vì dân
Danh thơm ấy họ Phan muôn thuở
NON NGÀN
(25/12/16)