Chuyện Gì Sẽ Xảy Ra Khi Không Còn Tập Cận Bình? -

Jude Blanchette và Richard McGregor | Trà Mi

Tập kiểm soát việc hoạch định chính sách trong nước, quân đội và ngoại giao quốc tế. Quyền lực vô song của ông trong Đảng Cộng sản Trung Hoa khiến Tập không thể bị chạm tới như Joseph Stalin hay Mao Trạch Đông sau những cuộc thanh trừng tàn bạo đã thực hiện trong cuộc Đại khủng bố và Cách mạng Văn hóa.

*Một cuộc diễn hành ở Quảng trường Thiên An Môn, Bắc Kinh, tháng 10 năm 2019.* Thomas Peter / Reuters

Cuộc khủng hoảng kế vị ở Trung Hoa

Sau gần chín năm tại vị, Chủ tịch Trung Hoa Tập Cận Bình đã thống trị hệ thống chính trị của Hoa lục. Tập kiểm soát việc hoạch định chính sách trong nước, quân đội và ngoại giao quốc tế. Quyền lực vô song của ông trong Đảng Cộng sản Trung Hoa khiến Tập không thể bị chạm tới cũng như Joseph Stalin hay Mao Trạch Đông sau những cuộc thanh trừng tàn bạo đã thực hiện trong cuộc Đại khủng bố và Cách mạng Văn hóa. Nếu không có những kẻ thách thức chính trị đáng gườm, bất kỳ quyết định về hưu nào đều sẽ do chính Tập quyết định và theo lịch trình của ông ấy. Việc dỡ bỏ giới hạn nhiệm kỳ chủ tịch từ năm 2018 cho phép Tập Cận Bình cầm quyền vô thời hạn, nếu ông ta chọn. Ngay cả khi từ bỏ các chức vụ lãnh đạo chính thức, Tập có thể vẫn giữ được quyền kiểm soát trên thực tế đối với ĐCSTH và Quân đội Giải phóng Nhân dân. Ông ta càng nắm quyền lâu thì cơ cấu chính trị càng phù hợp với tính cách, mục tiêu, ý thích bất chợt và mạng lưới tay chân của ông ta. Đổi lại, Tập trở nên quan trọng hơn đối với sự ổn định chính trị của Trung Hoa mỗi ngày ông ấy còn tại vị.

Trung Hoa phải trả giá cho sự tích lũy quyền lực cá nhân này. Tập (chưa/không) không chỉ định người kế nhiệm, gây ra sự nghi ngờ về tương lai của một hệ thống ngày càng phụ thuộc vào sự lãnh đạo của ông. Chỉ một số ít giới chức cao cấp của đảng CSTH có thể có bất kỳ khái niệm nào về kế hoạch dài hạn của Tập, và cho đến nay, họ vẫn im lặng về việc ông dự định sẽ giữ vị trí hàng đầu trong bao lâu. Ông sẽ nghỉ hưu tại Đại hội Đảng lần thứ 20 vào năm 2022, hay sẽ bám lấy quyền lực vĩnh viễn? Nếu ông ấy đột ngột qua đời tại chức, như Stalin đã chết bất ngờ vào năm 1953, liệu có chia rẽ trong đảng khi các đối thủ chen lấn tranh giành quyền lãnh đạo không? Liệu những người quan sát bên ngoài có thể nhận ra những dấu hiệu của sự bất hòa không?

Hỏi những câu hỏi này không phải là suy đoán vu vơ. Một ngày nào đó, một cách nào đó, Tập sẽ rời khỏi sân khấu chính trị. Nhưng không có bất kỳ dấu hiệu nào về việc ông ta sẽ rời đi khi nào và như thế nào — hoặc ai sẽ thay thế khi ông ấy ra đi — Trung Hoa có thể sẽ phải đối diện một cuộc khủng hoảng kế vị. Trong vài năm qua, Tập đã tước mất những phần cốt yếu mong manh của ĐCSTH về việc chia sẻ và chuyển giao quyền lực. Khi đến thời điểm thay thế ông ta, tất yếu phải xảy ra, tình trạng rối loạn ở Bắc Kinh có thể gây ra những tác động gây mất ổn định vượt xa biên giới của Trung Hoa.

Sự chuyển giao quyền lực một cách hòa bình, có trật tự và thường xuyên phần lớn được coi là đương nhiên trong các nền dân chủ hiện đại, nhưng những cuộc chuyển đổi rạn nứt là nguồn gốc của xung đột và bất ổn trên toàn thế giới. Ngay cả các hệ thống dân chủ với các thủ tục pháp lý vững vàng và các quy ước lâu đời quản lý việc kế vị cũng không tránh khỏi tình trạng chuyển nhượng bấp bênh, như đã thấy trong nỗ lực gần đây của cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump nhằm làm mất uy tín chiến thắng bầu cử của Tổng thống Joe Biden. Ở nhiều quốc gia, không đủ những ràng buộc chính trị và pháp lý cho phép những người đương nhiệm nắm giữ quyền lực, thường là vô thời hạn. Khi các quy trình pháp lý mạnh hơn, những nhân vật lãnh đạo có ý định ở lại vị trí quyền lực trước nhất sẽ loại ra ngoài lề hoặc thậm chí bỏ tù các đối thủ chính trị. Mặc dù một số người chuyên quyền thành công trong việc chống lại các mối đe dọa đối với quyền lực của họ, những nỗ lực để cai trị suốt đời cũng có thể gây ra các cuộc khủng hoảng kế vị, thách thức lãnh đạo chính chanh hoặc thậm chí là đảo chính.

Trung Hoa cũng không ngoại lệ. Học giả Bruce Dickson đã mô tả sự kế vị là “bộ phim trung tâm của chính trị Trung Hoa gần như kể từ khi bắt đầu Cộng hòa Nhân dân vào năm 1949.” Trong thời đại Mao, các cuộc chiến trang giành vị trí lãnh đạo diễn ra thường xuyên và khốc liệt, từ “Vụ Gao Gang” vào đầu những năm 1950, cho thấy Mao gây ra xung đột giữa một số người kế vị, dẫn đến cái chết của Lâm Bưu, người được Mao chọn. người thừa kế và chết trong một vụ tai nạn máy bay bí ẩn khi chạy trốn khỏi Trung Hoa vào năm 1971. Một người có thể kế nhiệm khác, Lưu Thiếu Kỳ, bị Mao gạt sang một bên và bị Hồng vệ binh đánh đập trước khi chết trong cảnh bị giam cầm vào năm 1969. Cuối năm 1976, các thành viên của “Tứ Nhân Bang”, một nhóm cán bộ cao cấp đã giúp cực đoan hóa cuộc Cách mạng Văn hóa, đã bị bắt chỉ vài tháng sau cái chết của Mao. Người kế nhiệm do chính Mao chọn, Hoa Quốc Phong, ủng hộ các vụ bắt giữ nhưng bị Đặng Tiểu Bình, người nắm quyền lãnh đạo vào cuối năm 1978, gạt sang một bên vài năm sau đó. Tình trạng bất ổn không hoàn toàn chấm dứt sau thời Mao. Hai nhân vật lãnh đạo họ Đặng đã chọn chỉ huy ĐCSTH vào những năm 1980, Hu Yaobang (Hồ Diệu Bang) và Zhao Ziyang (Triệu Tử Dương), đều là những người bị lật đổ trong bối cảnh bất ổn chính trị căng thẳng và các cuộc đấu đá nội bộ của giới tinh hoa của ĐCSTH.

Tuy nhiên, mô hình kế vị đã thay đổi trong vài chục năm tiếp theo. Vào thời điểm Tập thăng tiến vào cuối năm 2012, có vẻ như Bắc Kinh đã ổn định trong một nhịp chuyển giao quyền lực bền vững, có thể dự đoán được và trong hòa bình. Các học giả nổi tiếng của Trung Hoa đã đi xa đến mức tuyên bố rằng “chính sự kế vị đã trở thành một thể chế của Đảng.” Nhưng Tập đã gạt đi những giả định đó khi gần kết thúc nhiệm kỳ chủ tịch thứ hai. Tại cuộc họp Đại hội nhân dân toàn quốc vào mùa xuân năm 2018, Tập đã thúc đẩy việc sửa đổi hiến pháp loại bỏ thời hạn trong nhiệm kỳ của chủ tịch. Cũng quan trọng không kém, ông ấy đã không xướng danh bất kỳ một ứng cử viên nào sẽ thay thế ông ta, và cả Tập lẫn ĐCSTH đều không đưa ra bất kỳ dấu hiệu nào cho thấy một sự chuyển đổi sắp xảy ra. Mặc dù một số phương tiện truyền thông do đảng kiểm soát đã tuyên bố rằng ông Tập không có ý định cầm quyền suốt đời, nhưng rõ ràng đã không có bất kỳ tuyên bố chính thức nào về tương lai chính trị của ông.

ĐOẠN CUỐI CỦA XI?

Tập có thể sẽ bất chấp những kỳ vọng và quyết định chuyển trao lại quyền lực tại Đại hội Đảng lần thứ 20 vào cuối năm 2022. Nhưng nếu không có người kế nhiệm — một người đã tạo được uy tín và được đảng thử thách — thì kết quả này rất khó xảy ra. Thay vào đó, một số ứng cử viên có thể được thăng tiến thông qua việc thăng chức vào Ủy ban Thường vụ Bộ Chính trị, đỉnh cao của quyền lực chính trị ở Trung Hoa. Những cá nhân này sau đó sẽ dành vài năm chuyển qua các vai trò ngày càng cao cấp để có được kinh nghiệm quản lý và xây dựng uy tín trong hệ thống. Tuy nhiên, ngay cả khi Tập chỉ định một hoặc nhiều người có thể kế nhiệm vào năm 2022 với mục tiêu chính thức nghỉ hưu sớm nhất là vào Đại hội Đảng sau đó, điều đó có thể không có nghĩa là chấm dứt quyền kiểm soát không chính thức của ông. Tập Cận Bình có thể tiếp tục nắm giữ quyền lực to lớn ở hậu trường, như cả Đặng và Giang Trạch Dân đã làm sau khi nhiệm kỳ lãnh đạo của họ kết thúc. Khuynh hướng này ở Trung Hoa phù hợp với một mô hình lịch sử lớn hơn: hiếm khi các nhân vật cầm quyền toàn năng thoái vị và họ thường giữ được ảnh hưởng nếu họ làm vậy. Hiện tại, sự thống trị của họ Tập khiến các chính phủ nước ngoài không có cơ hội xây dựng mối quan hệ với những người có thể kế nhiệm. Và nếu Tập không nói rõ ý muốn của mình vào năm 2022, thì việc trì hoãn có thể sẽ bảo đảm bất kỳ ai đủ điều kiện trở thành nhân vật lãnh đạo tiếp theo của Trung Hoa hiện còn quá nhỏ để có thể lọt vào tầm ngắm của giới quan sát bên ngoài.

Mặc dù việc củng cố quyền kiểm soát của Tập là rất ấn tượng, ngay cả những người lãnh đạo mạnh nhất cũng dựa vào sự hỗ trợ của liên minh các tác nhân và nhóm lợi ích. Sự hỗ trợ đó là có điều kiện và có thể bị xói mòn khi các điều kiện trong nước và quốc tế thay đổi. Không người ngoài cuộc nào biết được bản chất chính xác của cuộc thương lượng giữa Tập và các thành viên của giới tinh hoa chính trị, kinh tế và quân sự ở Hoa lục. Nhưng có rất ít nghi ngờ rằng sự suy thoái kinh tế đáng kể hoặc việc xử lý sai lầm lặp lại các cuộc khủng hoảng chính sách đối ngoại sẽ khiến công việc cân bằng các lợi ích cạnh tranh của ông Tập trở nên khó khăn hơn và sự kiểm soát của ông trở nên khó khăn hơn. Mọi liên minh đều có điểm phá vỡ. Tất nhiên, đây là lý do tại sao giới lãnh đạo phản ứng với các nỗ lực đảo chính một cách nghiêm khắc như vậy; họ muốn ngăn chặn những kẻ thách thức. Như Tổng thống Gambia Yahya Jammeh đã cảnh cáo sau một cuộc đảo chính thất bại vào năm 2014: “Bất kỳ ai có kế hoạch tấn công đất nước này, hãy sẵn sàng, bởi vì bạn sẽ chết.”

Ông Tập đã tước mất những phần cốt yếu mong manh của ĐCSTH xung quanh việc chia sẻ và chuyển giao quyền lực.

Việc lật đổ một người lãnh đạo đương nhiệm — đặc biệt là một người lãnh đạo đang siết gọng kìm sắt của một nhà nước độc đảng theo chủ nghĩa Lenin — không dễ dàng thực hiện được. Một người tham vọng lãnh đạo đảo chính phải đối phó với những trở ngại khó khăn, bắt đầu với nhu cầu thu thập sự ủng hộ từ các thành viên chủ chốt của bộ máy quân sự-an ninh mà không cần thông báo cho người đương nhiệm và bộ máy an ninh xung quanh họ. Với khả năng kỹ thuật của các lực lượng an ninh của ĐCSTH mà Tập đang kiểm soát, một nỗ lực như vậy sẽ có đầy nguy cơ bị phát giác và sự đào tẩu có thể có của những kẻ âm mưu sớm thay đổi ý định. Đúng là Tập có một loạt kẻ thù trong đảng. Cũng đúng là những rào cản để tổ chức chống lại ông ta gần như không thể vượt qua. Nếu không có một cuộc khủng hoảng mang tính hệ thống, thì việc các đối thủ của Tập có thể tiến hành một cuộc đảo chính là cực kỳ nhỏ.

Nhưng cái chết đột ngột hoặc tình trạng mất khả năng làm việc của Tập sẽ cắt ngắn triều đại của ông, bất kể ông có ý định chấm dứt nó vào lúc nào. Ông Tập 68 tuổi, từng hút thuốc là, thừa cân, làm công việc căng thẳng và theo truyền thông nhà nước, “tìm thấy niềm vui khi kiệt sức”. Mặc dù không có dấu hiệu rõ ràng nào cho thấy ông Tập đang gặp tình trạng sức khỏe kém, nhưng ông vẫn là một người bình thường. Và giờ đây, khi ông ta đã rút hết các tiêu chuẩn kế vị của Trung Hoa, sự vắng mặt của ông ta sẽ tạo ra khoảng trống quyền lực và có thể châm ngòi co một cuộc đấu đá nội bộ ở cấp cao nhất của ĐCSTH. Các thành viên trong liên minh của Tập có thể chia thành các nhóm đối lập, mỗi nhóm ủng hộ người kế nhiệm do họ lựa chọn. Những người từng bị trừng phạt hoặc bị gạt ra ngoài lề xã hội dưới thời Tập có thể cố gắng tận dụng cơ hội hiếm có để giành lại quyền lực. Ngay cả khi Tập chưa chết nhưng mất khả năng làm việc do đột quỵ, đau tim hoặc tình trạng sức khỏe nghiêm trọng khác, Trung Hoa sẽ rơi vào tình trạng chơi vơi về chính trị. Những người ủng hộ chế độ cũng như những người gièm pha sẽ buộc phải tranh giành để thành lập các liên minh mới để bảo vệ chống lại cả sự phục hồi của họ Tập và sự hết hạn của ông, với những hậu quả khó lường đối với chính sách đối nội và đối ngoại.

Tất nhiên, có những trường hợp có thể xảy ra khác. Thứ nhất, Tập Cận Bình có thể chọn nghỉ hưu vào năm 2035, thời điểm giữa kỷ niệm một trăm năm của ĐCSTH trong năm nay và dịp kỷ niệm 100 năm ngày thành lập nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa vào năm 2049. Nhưng bất kể ông ấy rời nhiệm sở bằng cách nào hoặc khi nào, việc thiếu một kế hoạch rõ ràng sẽ đặt ra những câu hỏi khó tránh khỏi về việc có thể chuyển giao quyền lực của đảng một cách hòa bình và có thể đoán trước được. Trong những thập kỷ sau khi Mao qua đời vào năm 1976, hệ thống chính trị của Hoa lục dường như đang dần ổn định, mặc dù đôi khi có bất ổn ở cấp cao nhất. Tuy nhiên, ngày nay, tương lai chính trị của Trung Hoa đang bị bao phủ bởi đám mây mù không chắc chắn. Vấn đề kế vị không phải là vấn đề mà giới chức Trung Hoa thảo luận trước công chúng, nhưng họ cũng không thể phớt lờ nó. Đó là vấn đề sớm muộn cũng cần có giải pháp.

JUDE BLANCHETTE là Chủ tịch Freeman về Nghiên cứu Trung Hoa tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế và là tác giả cuốn Hồng vệ binh mới của Trung Hoa: Sự trở lại của chủ nghĩa cấp tiến và sự tái sinh của Mao Trạch Đông (China’s New Red Guards: The Return of Radicalism and the Rebirth of Mao Zedong.)

RICHARD McGREGOR là Chuyên viên Nghiên cứu viên cao cấp tại Viện Lowy và là tác giả của Tập Cận Bình: Phản ứng dữ dội (Xi Jinping: The Backlash.)

Hai người là tác giả của Sau Tập: Các kịch bản tương lai cho sự kế vị lãnh đạo trong thời hậu Tập Cận Bình (After Xi: Future Scenarios for Leadership Succession in Post-Xi Jinping Era,) một phúc trình do Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế và Viện Lowy xuất bản vào tháng 4 năm 2021, từ đó rút ra bài báo.

Nếu đăng lại, xin ghi nguồn và đọc “Thể lệ trích đăng lại bài từ DCVOnline.net”

Nguồn: US-China economic talks ‘infinitely far away’ with ‘emphasis on competition over cooperation’ | Jude Blanchette and Richard McGregor | Foreign Affairs | 20 Jul 2021.