Tại sao không thể cứu vãn nền kinh tế Trung Hoa

The Economist | Trà Mi

Một chính phủ ngày càng chuyên quyền có những quyết định tệ hại

Mô hình thất bại của Tập Cận Bình

Chuyện gì đã xẩy ra? Sau khi Trung Hoa tái gia nhập nền kinh tế thế giới vào năm 1978, nước này đã trở thành câu chuyện tăng trưởng ngoạn mục nhất trong lịch sử. Đổi mới ruộng đồng, kỹ nghệ hóa và tăng lợi tức đã đưa gần 800 triệu người thoát khỏi cảnh nghèo khó cùng cực. Sản xuất chỉ bằng 1/10 so với Mỹ vào năm 1980, nền kinh tế Trung Hoa hiện nay tương đương 3/4. Tuy nhiên, thay vì phát triển trở lại sau khi chính phủ bỏ chính sách “không Covid” vào cuối năm 2022, Trung Hoa lại đang chao đảo từ mương này sang rãnh khác.

Nền kinh tế Trung Hoa tăng trưởng với tốc độ hàng năm chỉ còn 3,2% trong quý hai, một sự thất vọng thậm chí còn tồi tệ hơn khi theo một ước tính đáng chú ý, Mỹ có thể tăng trưởng ở mức gần 6%. Giá nhà đã giảm và giới phát triển bất động sản, thường bán nhà trước khi xây, đã gặp khó khăn, khiến người mua lo ngại. Chi tiêu khách hàng, đầu tư kinh doanh và xuất cảng đều giảm. Và trong khi phần lớn thế giới phải chống chọi với tình trạng lạm phát quá cao thì Trung Hoa lại gặp phải vấn đề ngược lại: giá tiêu thụ giảm tính đến tháng 7 năm nay. Một số trong giới phân tích cảnh cáo rằng Trung Hoa có thể rơi vào bẫy giảm phát như Nhật Bản vào những năm 1990.

Tuy nhiên, ở một mặt nào đó, Nhật Bản hóa là một chẩn đoán quá nhẹ nhàng về những căn bệnh của Trung Hoa. Tình trạng suy giảm tăng trưởng kinh niên sẽ còn tệ hơn ở Trung Hoa vì người dân nước này nghèo hơn. Mức sống của Nhật Bản vào khoảng 60% của Mỹ vào năm 1990; mức sống của Trung Hoa ngày nay là dưới 20%. Và, không giống như Nhật Bản, Trung Hoa cũng đang phải chịu đựng một tình trạng khắc nghiệt hơn nhu cầu yếu và nợ nần chồng chất. Nhiều thách thức của nước này xuất phát từ những thất bại rộng lớn hơn trong việc hoạch định chính sách kinh tế — vốn ngày càng trở nên tồi tệ hơn khi Chủ tịch Tập Cận Bình tập trung quyền lực.

Khoảng một chục năm trước, giới kỹ trị Trung Hoa được coi là những nhà bác học. Đầu tiên, họ chủ trì một kỳ quan kinh tế. Khi đó, Trung Hoa là nền kinh tế lớn duy nhất ứng phó với cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu 2007-09 với đủ sức kích thích – một số người bình luận còn đi xa hơn khi nói rằng Trung Hoa đã cứu nền kinh tế thế giới. Trong những năm 2010, mỗi khi nền kinh tế chao đảo, giới chức chính phủ lại bất chấp dự đoán về thảm họa bằng cách giảm giá tín dụng, xây dựng cơ sở hạ tầng hoặc kích thích thị trường bất động sản.

Tuy nhiên, trong mỗi lần biến động, những khoản nợ công và nợ tư lại tăng lên. Người ta cũng nghi ngờ về tính bền vững của sự bùng nổ nhà ở và liệu cơ sở hạ tầng mới có thực sự cần thiết hay không. Ngày nay giới hoạch định chính sách đang ở trong tình thế khó khăn. Một cách khôn ngoan, họ không muốn có thêm những con voi trắng hoặc làm bong bóng bất động sản tái phát. Họ cũng không thể thực hiện đủ những loại kích thích đáng mong muốn hơn, chẳng hạn như chi tiêu lương hưu và trợ cấp cho các gia đình nghèo để thúc đẩy tiêu thụ, vì ông Tập đã từ chối “chủ nghĩa phúc lợi” và chính phủ muốn mức thâm hụt chính thức chỉ ở mức 3% GDP.

Kết quả là, phản ứng đối với sự đình trệ kinh tế là mờ nhạt. Giới hoạch định chính sách thậm chí không sẵn sàng giảm lãi suất nhiều. Vào ngày 21 tháng 8, họ đã khiến giới đầu tư thất vọng khi chỉ giảm 0,1 phần trăm trong lãi suất cho vay kỳ hạn một năm.

Phản ứng yếu ớt trước tình trạng tăng trưởng sụt giảm và lạm phát này là sai lầm mới nhất trong một loạt sai lầm về chính sách. Chính sách đối ngoại vênh váo của Trung Hoa và chính sách kỹ nghệ theo chủ nghĩa trọng thương của nước này đã làm trầm trọng thêm cuộc xung đột kinh tế với Mỹ. Ở trong nước, họ đã không giải quyết thỏa đáng những động cơ khuyến khích đầu cơ vào nhà ở và một hệ thống trong đó các nhà phát triển có những nghĩa vụ to lớn đến mức chúng có tầm quan trọng về mặt hệ thống. Bắt đầu từ năm 2020, những cơ quan quản lý đã thắt chặt thị trường bằng cách trấn áp những công ty kỹ thuật tiêu thụ thành công bị cho là quá ngang ngược và độc quyền. Trong đại dịch, giới chức chính phủ đã câu giờ bằng cách đóng cửa, giới nghiêm nhưng không dùng nó để tiêm chủng cho đủ số người nhằm có một lối ra có kiểm soát, và sau đó bị choáng ngợp vì biến thể Omicron rất dễ truyền nhiễm.

Tại sao chính phủ cứ mắc sai lầm? Một lý do là tăng trưởng ngắn hạn không còn là ưu tiên của Đảng Cộng sản Trung Hoa (ĐCSTH). Những dấu hiệu cho thấy ông Tập tin rằng Trung Hoa phải chuẩn bị cho một cuộc xung đột kinh tế kéo dài và có thể xảy ra xung đột quân sự với Mỹ. Do đó, ngày nay ông nhấn mạnh việc Trung Hoa theo đuổi sự vĩ đại, an ninh và sức bật quốc gia. Ông ta sẵn sàng hy sinh vật chất để đạt được những mục tiêu đó, và muốn tăng trưởng ở mức độ nào đó thì phải có “phẩm chất cao”.

Tuy nhiên, ngay cả theo tiêu chuẩn của ông Tập, những quyết định của ĐCSTH vẫn có sai lầm. Sự sụp đổ của chính sách không Covid đã làm mất uy tín của ông Tập. Cuộc tấn công vào những công ty kỹ thuật đã khiến giới doanh nhân sợ hãi. Nếu Trung Quốc rơi vào tình trạng giảm phát dai dẳng do chính quyền từ chối thúc đẩy tiêu thụ, những khoản nợ sẽ tăng giá trị thực và đè nặng hơn lên nền kinh tế. Trên hết, trừ khi ĐCSTH tiếp tục nâng cao mức sống, nó sẽ làm suy yếu khả năng nắm quyền và hạn chế khả năng sánh ngang với Mỹ.

Do đó, việc gia tăng những thất bại về chính sách không giống như một sự tập trung hy sinh mới vào an ninh quốc gia mà là một quyết định sai lầm. Chúng trùng hợp với việc Tập Cận Bình tập trung quyền lực và thay thế giới nhà kỹ trị bằng những người trung thành trong các chức vụ hàng đầu. Trung Hoa từng chấp nhận những cuộc tranh luận về nền kinh tế của mình, nhưng ngày nay họ lại dụ dỗ giới phân tích tỏ ra lạc quan giả tạo. Gần đây, cơ quan này đã ngừng công bố những dữ liệu không mấy tích cực về tỷ lệ thanh niên thất nghiệp và niềm tin của người tiêu thụ. Những cấp bậc cao nhất trong chính phủ vẫn còn rất nhiều nhân tài, nhưng thật ngây thơ khi mong đợi một bộ máy quan liêu đưa ra những phân tích hợp lý hoặc những ý tưởng sáng tạo khi thông điệp từ cấp trên là lòng trung thành là trên hết. Thay vào đó, những quyết định ngày càng bị chi phối với một hệ tư tưởng kết hợp giữa sự nghi ngờ của cánh tả đối với các doanh nhân giàu có với sự miễn cưỡng của cánh hữu trong việc đưa tiền cho người nghèo nhàn rỗi.

Thực tế là các vấn đề của Trung Hoa bắt đầu từ trên xuống có nghĩa là chúng sẽ còn dai dẳng. Chúng thậm chí có thể trở nên tệ hơn khi giới hoạch định chính sách vụng về phải đối phó với những thách thức ngày càng tăng của nền kinh tế. Dân số đang nhanh chóng già đi . Mỹ ngày càng tỏ ra thù địch và đang cố gắng bóp nghẹt các bộ phận của nền kinh tế Trung Hoa, như sản xuất chip, mà nước này coi là có ý nghĩa chiến lược. Trung Hoa càng bắt kịp Mỹ thì khoảng cách càng khó thu hẹp hơn, bởi vì những nền kinh tế tập trung có khả năng bắt chước tốt hơn là đổi mới.

Những dự đoán của những người theo chủ nghĩa tự do về Trung Hoa thường phản bội những suy nghĩ viển vông. Vào những năm 2000, giới lãnh đạo phương Tây đã lầm tưởng rằng thương mại, thị trường và tăng trưởng sẽ thúc đẩy dân chủ và tự do cá nhân. Nhưng Trung Hoa hiện đang thử nghiệm mối quan hệ ngược lại: liệu chế độ chuyên chế nhiều hơn có gây thiệt hại cho nền kinh tế hay không. Ngày càng có nhiều bằng chứng cho thấy điều đó xảy ra — và sau bốn mươi tăng trưởng nhanh chóng, Trung Hoa đang bước vào thời kỳ thất vọng.

Nếu đăng lại, xin ghi nguồn và đọc “Thể lệ trích đăng lại bài từ DCVOnline.net”

Nguồn: Why China’s economy won’t be fixed | The Economist | Aug 24, 2023.