Đọc TIME, Số đặc biệt 95 năm Nhân vật của Năm

Nguyễn Văn Lục

Kể từ khi phi công Charles Lindbergh được chọn là Nhân vật của năm 1927 – Person of the year – đến nay đã 95 năm. Tuy nhiên Time không những chỉ chọn một cá nhân mà có năm đã vinh danh nhiều người, như vợ chồng Tổng Thống Trưởng Giới Thạch năm 1937, hoặc một nhóm người, hoặc ngay cả máy móc, Máy điện toán năm 1982, hay cả trái đất vào năm 1988.

Truyền thống của Time còn đưa Tổng thống Mỹ ít lắm là một lần lên bìa tạp chí lúc đắc cử hay sau đó. Nhưng nhớm chữ ‘Man of the year’ xem ra không chính xác nên đã đổi thành ‘Person of the year’ (Nhân vật của năm) để có thể tôn vinh phụ nữ. Ví dụ, bà Wallis Simpson, năm 1936, và 1975, năm của American Women, vinh danh 12 phụ nữ Hoa Kỳ.

‘Explore 95 years of TIME’s Person of the Year: Special Issue’, về những nhân vật có tầm ảnh hưởng lớn nhất đến con người trong 95 năm qua, tạp chí Time tiết lộ có nhiều câu hỏi độc giả đặt ra trong tiến trình lựa chọn nhân vật trong năm. Sau đây là một số thắc mắc tiêu biểu và chi tiết khác.

Thế nào là một nhân vật biểu trưng cho một năm?
Tiến trình tuyển chọn diễn tiến ra như thế nào?
Mỗi khi chọn ra một nhân vật trong năm, tờ Time thường thăm dò ý kiến bạn đọc. Trước đây việc thăm dò bằng thư từ qua bưu điện. Nay thì tiện lợi hơn qua điện thư.
Những người được chọn lựa phải là một nhân vật đương thời hay có thể là đại diện như một nhân vật “không có tên”. Ví dụ, năm 1950 là: THE AMERICAN FIGHTING-MAN, năm 1969 THE MIDDLE AMERICANS, 1982: THE COMPUTER. Tuy nhiên, việc thẩm định chọn lựa cuối cuối cùng thuộc trách nhiệm Ban biên tập báo Time.

Phần lớn đó là những người thuộc chính giới Hoa Kỳ là chuyện bình thường, vì tờ Time phục vụ người dân Hoa Kỳ. Franklin Delano Roosevelt: 1932, 1934, 1941, đại tướng Hugh Samuel Johnson, Wallis Simpson, George C. Marshall, Dwight D. Eisenhower: 1944, 1959, Harry Truman: 1945, 1948, Lyndon B. Johnson: 1964, 1967, William Westmoreland 1965, Richard Nixon và H. Kissinger 1973 , Jimmy Carter, Ronald Reagan: 1980, 1983, George H.W. Bush, John Foster Dulles 1954, Bill Clinton, George W. Bush: 2000, 2004, Barack Obama: 2008, 2012, Newt Gingrich 1955. Donald Trump 2016, Joe Biden & Kamala Harris 2020.

Năm 2003, vinh danh người lính Hoa Kỳ. Mỗi người có câu chuyện để kể về cái giá phải trả cho cuộc chiến tranh và cái giá cho hòa bình. Phi thuyền con thoi Columbia nổ tung, giết cả 7 phi hành gia. Hay trường hợp binh sĩ Mỹ bắt Saddam Hussein. Quân đội Mỹ đã rút ra khỏi cuộc chiến Iraq năm 2011.

Rudy Giuliani, thị trưởng Nữu Ước trong thời gian tòa tháp đôi bị cháy rụi 9/11/2001. Osama Bin Laden có thể đã là nhân vật của năm nhưng ban biên tập đã quyết định chọn Thị trưởng New York để tượng trưng cho phản ứng của Mỹ trước cuộc khủng bố.

Năm 1956 là năm vinh danh các người Hung Gia Lợi trong cuộc đấu tranh tìm tự do chống lại sự đàn áp của Nga chẳng khác gì chống lại gã khổng lồ trong 12 ngày nổi dậy mặc dầu không phải là một thành công, nhưng nó vẫn mang một ý nghĩa chống lại bạo lực, áp bức.

Năm 1960 TIME vinh danh giới khoa học Mỹ, tiêu biểu là 15 người. Họ là nguồn hy vọng cho tương lai nước Mỹ.

Năm 1966 không dành cho một người mà một thế hệ người thừa kế, tuổi 25 trở xuống.

2010 Mark Zuckerberg, chủ tịch và người sáng lập FaceBook với 2,989 tỉ người dùng khắp thế giới (April 2023).

Những người lãnh đạo tôn giáo, đa số là những Giáo Hoàng, mục sư tin lành: Gioan XXIII, Phao lô đệ II và gần đây nhất là Phan Xi cô, bỏ thông lệ chọn GH người Ý – Phao Lồ Đệ II gốc Ba Lan, Benedicto XVI, gốc Đức, Francis gốc Argentina. Trong tương lai có thể là Phi Luật Tân hoặc Châu Phi? Mục sư Martin Luther King. Tôi vẫn cảm thấy tiếc là vị lãnh đạo tinh thần Phật giáo, Đạt Lai Lạt Ma không được vinh danh, dù biết rằng đó là công việc bình chọn của Time.

Một gương mặt lãnh đạo chính trị nổi tiếng thế giới là Mahatma Gandhi chủ trương bất bạo động chống lại đế quốc Anh được vinh danh 1930. Đối cực với Gandhi, một lãnh tụ Hồi giáo cực đoan, người Iran sống lưu vong, lãnh đạo tối cao Ayatollah Khomeini chống Mỹ và dùng bạo lực được chọn năm 1979. Một lãnh tụ Iran khác là Mohammad Mossadegh 1951, thủ tướng Hồi giáo Iran. Lãnh tụ Anwar Sadat, tổng thống Ai Cập, 1977.

1993: Những nhân vật kiến tạo hòa bình gồm Nelson Mandela, F.W De Klerk, Ytzhak Rabin và Yasser Arafat. Mỗi người đóng một vai trò như Nelson Mandela và F.W De Klerk ở Nam Phi. Họ nhận được giải Nobel Hòa bình năm 1993. Phần Ytzhak Rabin thủ tướng Do Thái và Yasser Arafat đều tỏ thiện chí đi đến một thỏa thuận lịch sử ở Oslo vào tháng 9-1993.

Ngoài ra, còn có các lãnh tụ chính trị ngoài nước Mỹ như Pierre Laval, thủ tướng của nước Pháp 1931; Haile Sélassie, một Hoàng đế Ethiopia 1935; Tổng thống Đài Loan Trưởng Giới Thạch và Tống Mỹ Linh 1937, Thủ tướng Anh Winston Churchill: 1940, 1949, Nữ hoàng Elizabeth II 1952, Tổng thống Charles De Gaulle, 1958. Willy Brandt 1970, thủ tướng Đức. Angela Merkel, thủ tướng Đức 2015. Nhưng cũng có một số những nhân vật độc tài khét tiếng trên thế giới được nêu danh như lãnh tụ Phát Xít Đức Adolf Hitler 1938, Joseph Stalin: 1939, 1942 lãnh đạo độc tài Nga, có thời kỳ hợp tác với A. Hitler; Nikita Khrushchev 1957. TIME chọn những nhân vật độc tài này vì một phần là tầm ảnh hưởng của họ quá lớn trên toàn cầu, dù tốt hay xấu cũng cần được nêu tên. Lech Walesa 1981, người bất đồng chính kiến hoạt động nghiệp đoàn khởi xướng Phong trào Đoàn kết công nhân, sau trở thành tổng thống Ba Lan. Corazon Aquino 1986, tổng thống Phi Luật Tân.

Lãnh tụ cộng sản Trung Hoa có Deng Xiaoping, người đã góp phần vào việc đổi mới Trung Hoa sau thời kỳ Mao Trạch Đông dược chọn năm 1985.

Những tỉ phú như Bill Gates và Melinda Gates cùng Bono được coi như những người làm phúc tốt đã giúp những nước chậm phát triển nghèo đói, bệnh tật, trường học, nhất là trợ giúp chống lại dịch bệnh AID ở Phi Châu hàng tỉ Mỹ Kim.

Nhân vật của năm 2021 là Elon Musk với tài sản 340 tỷ USD vào tháng 11 năm 2021 và giảm xuống còn khoảng 128 tỷ USD vào đầu năm 2023, một trong những người giàu nhất thế giới.

Charles Lindbergh lái chiếc máy bay The Spirit of St Louis lần đầu tiên trên thế giới bay vượt Đại Tây Dương trong suốt 33 tiếng rưỡi và hạ cánh ở Paris. Việc lái máy bay như thế là một kỳ công vào năm 1927. Sau này có ba phi hành gia là Đại tá Frank F. Borman II, đại úy James A. Lovell Jr. và thiếu tá William A. Anders của phi thuyền Apollo 8 (21–27 tháng 12 năm 1968), con tàu vũ trụ có phi hành đoàn đầu tiên rời khỏi quỹ đạo thấp của Trái đất và là chuyến bay vũ trụ đầu tiên của con người tới Mặt trăng.

David Ho 1996, GĐ Trung tâm nghiên cứu bệnh AIDS, giúp giảm số người chết vì bệnh AIDS.

Greta Thunberg 2019, cô gái 16 tuổi người Thụy Điển can đảm vận động và cảnh giác lãnh đạo thế giới về nguy cơ toàn cầu bị hủy diệt. Thunberg được coi như “Quyền lực của giới trẻ”.

Volodymyr Zelensky 2022, tổng thống Ukraine, người lãnh đạo tinh thần của Ukraine, đang lãnh đạo cuộc chiến bảo vệ quê hương, đất nước của ông. Toàn dân Ukraine dường như đều tình nguyện theo bước chân Zelensky.