Quan hệ đối tác Mỹ-Việt

Jonathan D. London | DCVOnline

Leiden — Khi Tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden và giới lãnh đạo nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam gặp nhau vào Chủ nhật tuần này tại Hà Nội để công bố chi tiết về quan hệ đối tác chiến lược sắp thành hình giữa hai nước, họ sẽ báo trước một kỷ nguyên hợp tác mới. Do Việt Nam phần lớn vẫn nằm ngoài tầm quan sát của quốc tế nên sự kiện này có thể chỉ thu hút được sự chú ý ở mức độ vừa phải của thế giới. Nhưng đừng lầm, đây là một sự kiện và sự phát triển có ý nghĩa sâu sắc.

Dù đã hơn 20 năm kể từ khi Mỹ và Việt Nam bình thường hóa quan hệ ngoại giao, việc nâng cấp quan hệ lên đối tác chiến lược là bước phát triển vượt bậc không chỉ của Việt Nam và Mỹ mà của cả khu vực và thế giới.

Đối với Việt Nam, việc nâng cấp quan hệ với Mỹ sẽ thúc đẩy những nỗ lực nhằm hiện thực hóa tiềm năng kinh tế to lớn của họ đồng thời củng cố khả năng phòng thủ trước sự thống trị khu vực của Bắc Kinh. Đối với Hoa Kỳ, mối quan hệ sâu sắc hơn với Việt Nam sẽ đem lại cơ hội thương mại – kể cả những lĩnh vực chiến lược như sản xuất vi mạch – đồng thời có thêm cơ hội mở rộng hợp tác an ninh với một cường quốc khu vực. Đối với cả hai nước cũng như khu vực và cả thế giới bên ngoài, việc nâng cao mối quan hệ Mỹ-Việt sẽ tăng thêm sức mạnh cho những nỗ lực đa phương nhằm thúc đẩy một trật tự Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương dựa trên luật lệ.

Từ nghèo đói đến thịnh vượng

Để hiểu rõ tầm quan trọng của mối quan hệ đối tác đối với Việt Nam và Hoa Kỳ, chúng ta có thể bắt đầu với kinh tế. Trong số những quốc gia nghèo nhất châu Á tính đến năm 1990, Việt Nam đã có ba mươi năm phát triển kinh tế nhanh chóng kể từ đó và được dự báo là một trong những nền kinh tế tăng trưởng nhanh nhất thế giới cho đến năm 2050. Nền kinh tế Việt Nam vẫn phải đối phó với những thách thức, như nghèo đói kéo dài và bất bình đẳng gia tăng, những căng thẳng sinh thái đáng lo ngại, tắc nghẽn cơ sở hạ tầng, tham nhũng và quản lý yếu kém gắn liền với quản trị không minh bạch.

Để thoát khỏi bẫy thu nhập trung bình, Việt Nam cần cấp thời nâng cấp nền kinh tế. Kết hợp với việc tiếp tục đổi mới, quan hệ đối tác với Hoa Kỳ có thể hỗ trợ những nỗ lực này. Việc Việt Nam nâng cấp quan hệ với Hoa Kỳ hứa hẹn sẽ mang lại những cơ hội đặc biệt để chuyển từ xuất cảng hàng hóa đơn giản và hàng chế tạo dùng nhiều nhân công sang sản xuất và xuất cảng hàng hóa, dịch vụ có giá trị cao hơn sang thị trường Hoa Kỳ và những khu vực khác trên thế giới.

Quan hệ đối tác của Hoa Kỳ cũng sẽ có lợi cho an ninh kinh tế của Việt Nam. Một cách tối ưu, Việt Nam có thể duy trì những khía cạnh có lợi trong thương mại với Trung Hoa, hiện vẫn là đối tác thương mại lớn nhất của Việt Nam, đồng thời giảm dần sự phụ thuộc về cơ cấu, tài chính và kỹ thuật vào Trung Hoa. Trong mười năm qua, Trung Hoa đã tìm cách đầu tư nhiều hơn vào Việt Nam và đôi khi khéo léo dùng Việt Nam làm đừng dẫn đến thị trường Mỹ. Chính phủ và giới lãnh đạo doanh nghiệp Việt Nam ngày càng nhận ra tầm quan trọng của việc giảm sự phụ thuộc quá mức vào chuỗi cung ứng, kỹ thuật và tài chính do Trung Hoa thống trị.

Ba lĩnh vực hợp tác kinh tế – kỹ thuật xanh, sản xuất vi mạch, giáo dục nghề nghiệp và giáo dục đại học – cho thấy cách đầu tư của Hoa Kỳ có thể hỗ trợ những lợi ích kinh tế và an ninh của Việt Nam. Cơ sở hạ tầng năng lượng và môi trường của Việt Nam cần được cải tiến nhanh chóng. Khả năng kỹ nghệ của họ cần phải được nâng cấp. Và lực lượng công nhân của họ, mặc dù có trình độ học vấn cao và rất năng động, vẫn cần có sự đầu tư bền vững vào huấn nghệ để thay đổi cục diện. Đầu tư và hỗ trợ của Hoa Kỳ trong những lĩnh vực năng lượng và môi trường, kỹ thuật cao và giáo dục đại học thể hiện cam kết lâu dài của Washington đối với sự thịnh vượng và an ninh của Việt Nam, đồng thời bảo vệ Việt Nam khỏi sự phụ thuộc đầy rủi ro vào nước láng giềng phía Bắc. Điều này đưa chúng ta đến chủ đề anh ninh.

Từ sự khuất phục đến độc lập

Không giống hầu hết những nước khác, Việt Nam có kinh nghiệm hàng thế kỷ đối phó với chủ nghĩa bành trướng của Trung Hoa. Tính cấp thiết của an ninh trước những mối đe dọa từ bên ngoài, dù là từ Trung Hoa, Pháp, Nhật Bản hay Mỹ, là những khía cạnh thực chất của lịch sử Việt Nam.

Với sự gần gũi lâu dài với Trung Hoa và lịch sử đan xen cũng như mối quan hệ thể chế giữa hai nước, thật dễ hiểu tại sao chính sách đối ngoại của Việt Nam đã được điều chỉnh cẩn thận để tránh chọc giận Bắc Kinh. Và không có gì ngạc nhiên khi quan hệ đối tác chiến lược toàn diện (CSP) đầu tiên của Việt Nam đã được ký kết với Hoa lục (năm 2008) và Nga (năm 2012). Tuy nhiên, giới lãnh đạo và người dân Việt Nam vẫn cảnh giác trước sự hung hăng của Bắc Kinh (PRC).

Căn bản nhất, Hà Nội hoàn toàn bác bỏ những yêu sách chủ quyền vô căn cứ của PRC ở những vùng rộng lớn ở Tây Thái Bình Dương, bằng Đường Chín đoạn (và bây giờ là Mười đoạn) khét tiếng của nước này, và cảm thấy lo ngại trước những nỗ lực của Bắc Kinh nhằm thực thi chủ quyền bằng con đường này. Như hiện tại, Bắc Kinh thường xuyên xâm phạm vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam. Nhưng những mối đe dọa an ninh không kết thúc ở đó. Bắc Kinh tiếp tục xây đập trên thượng nguồn sông Me Kong và ngày càng tấn công nền kinh tế dựa trên mây đang lên của Việt Nam. Sự phụ thuộc vào kỹ thuật Trung Hoa cho cơ sở hạ tầng quan trọng là điều không thể tưởng tượng được.

Quả thực, Việt Nam đang tìm cách đa dạng hóa những mối quan hệ đối tác kinh tế và an ninh. Trong những năm gần đây, và đặc biệt là kể từ năm 2014 – khi việc Trung Hoa đưa một giàn khoan dầu khổng lồ đến gần bờ biển Việt Nam gây ra căng thẳng – Hà Nội đã nỗ lực phối hợp để đa dạng hóa và làm sâu sắc hơn mối quan hệ với những nước khác, thiết lập quan hệ đối tác chiến lược toàn diện với Ấn Độ vào năm 2016 và Nam Hàn vào năm 2022, cũng như những quan hệ đối tác chiến lược với Anh năm 2010, Pháp năm 2013 và Nhật Bản năm 2014. Khuynh hướng này vẫn tiếp tục. Vào tháng 8 năm nay, Việt Nam đã ký thêm hai quan hệ đối tác chiến lược toàn diện với những đối tác lớn là Australia và Singapore. Quan hệ đối tác Việt Nam-Hoa Kỳ là một bước tiến quan trọng hơn nữa.

Quan hệ đối tác chiến lược đầy hứa hẹn

Tuy nhiên, trớ trêu thay, cả về kinh tế lẫn an ninh, lợi ích chiến lược của Hoa Kỳ và Việt Nam lại đồng chỉnh chặt chẽ với nhau. Tái thiết cơ cấu kinh tế ở Việt Nam sẽ cần phải nâng cấp nhanh chóng năng lực của giới sản xuất trong nước cũng như những khoản đầu tư dài hạn, hiệu quả vào nền kinh tế và con người, có lẽ đặc biệt là từ Mỹ. Để bảo vệ toàn vẹn lãnh thổ, Việt Nam sẽ được hưởng lợi do khả năng phòng thủ độc đáo của Mỹ.

Những lĩnh vực căng thẳng vẫn còn. Washington sẽ (và nên) tiếp tục khuyến khích Hà Nội đáp ứng những cam kết của mình đối với Tuyên ngôn Quốc tế Nhân quyền và hiến pháp của chính họ. Trong khi Hà Nội sẽ (và nên) yêu cầu Washington làm nhiều hơn nữa để đền bù những tổn hại đã gây ra cho Việt Nam cách đây nhiều chục năm và tránh lên lớp đạo đức về nhân quyền, khi nhìn vào hồ sơ của chính họ.

Nhìn chung, chuyến công du của Biden có nhiều hứa hẹn. Đã 48 năm kể từ khi hết chiến tranh, Việt Nam và Hoa Kỳ chuẩn bị cùng nhau thực hiện những bước đi quan trọng vì lợi ích thịnh vượng, an ninh và hòa bình.

Tác giả: Jonathan D. London là một học giả Mỹ về Việt Nam đương đại và là giáo sư kinh tế chính trị tại Đại học Leiden, Hoà Lan. Cuốn sách gần đây nhất của ông, The Routledge Handbook of Contemporary Vietnam, xuất bản vào năm 2023.

Nếu đăng lại, xin ghi nguồn và đọc “Thể lệ trích đăng lại bài từ DCVOnline.net”

Nguồn: A US-Vietnam Partnership | Jonathan D. London | http://blog.jonathanlondon.net/ | September 8, 2023.