Xung đột Israel-Palestine

The Center for Preventive Action | DCVOnline

Người ta lo ngại rằng một cuộc intifada thứ ba có thể bùng nổ và những căng thẳng mới sẽ leo thang thành bạo lực lớn.

Bối cảnh lịch sử

Xung đột Israel-Palestine bắt đầu từ cuối thế kỷ 19. Năm 1947, Liên Hiệp Quốc thông qua Nghị quyết 181, tên là Kế hoạch phân vùng, nhằm tìm cách phân chia vùng đât Palestine ủy trị của Anh thành hai quốc gia Ả Rập và Do Thái. Vào ngày 14 tháng 5 năm 1948, Nhà nước Israel thành lập, châm ngòi cho Chiến tranh Ả Rập-Israel lần thứ nhất. Chiến tranh kết thúc vào năm 1949 với chiến thắng về phía Israel, nhưng 750.000 người Palestine phải di cư và lãnh thổ bị chia thành 3 phần: Nhà nước Israel, Bờ Tây (sông Jordan) và Dải Gaza.

Trong những năm tiếp theo, căng thẳng gia tăng trong khu vực, đặc biệt là giữa Israel và Ai Cập, Jordan và Syria. Sau cuộc khủng hoảng Kinh đào Suez năm 1956 và cuộc xâm lăng của Israel vào Bán đảo Sinai, Ai Cập, Jordan và Syria đã ký những hiệp ước phòng thủ chung với dự đoán về khả năng huy động quân đội Israel. Vào tháng 6 năm 1967, sau những thủ đoạn của Tổng thống Ai Cập Abdel Gamal Nasser, Israel tấn công phủ đầu lực lượng không quân Ai Cập và Syria, bắt đầu Chiến tranh Sáu ngày. Sau chiến tranh, Israel giành quyền kiểm soát lãnh thổ trên Bán đảo Sinai và Dải Gaza từ tay của Ai Cập; Bờ Tây và Đông Jerusalem từ Jordan; và Cao nguyên Golan từ Syria. Sáu năm sau, trong cái gọi là Chiến tranh Yom Kippur hay Chiến tranh Tháng Mười, Ai Cập và Syria đã mở một cuộc tấn công bất ngờ từ hai mặt trận vào Israel để giành lại lãnh thổ đã mất của họ; cuộc xung đột không mang lại thắng lợi đáng kể cho Ai Cập, Israel hoặc Syria, nhưng Tổng thống Ai Cập Anwar al-Sadat tuyên bố cuộc chiến là một chiến thắng cho Ai Cập vì nó cho phép Ai Cập và Syria đàm phán về lãnh thổ đã nhượng bộ trước đó. Cuối cùng, vào năm 1979, sau một loạt lệnh ngừng bắn và đàm phán hòa bình, đại diện của Ai Cập và Israel đã ký Hiệp định Trại David, một hiệp ước hòa bình chấm dứt cuộc xung đột kéo dài 30 năm giữa Ai Cập và Israel.

Mặc dù Hiệp định Trại David đã cải thiện mối quan hệ giữa Israel và những nước láng giềng, vấn đề về quyền tự quyết và tự quản của người Palestine vẫn chưa được giải quyết. Năm 1987, hàng triệu người Palestine sống ở Bờ Tây và Dải Gaza đã nổi dậy chống lại chính phủ Israel trong cái gọi là intifada đầu tiên. Hiệp định Oslo I năm 1993 hoà giải cuộc xung đột, thiết lập một khuôn khổ để người Palestine tự quản lý ở Bờ Tây và Gaza, đồng thời cho phép sự công nhận lẫn nhau giữa Chính quyền Palestine mới thành lập và chính phủ Israel. Năm 1995, Hiệp định Oslo II mở rộng hiệp định đầu tiên, bổ túc những điều khoản bắt buộc Israel phải rút quân hoàn toàn khỏi 6 thành phố và 450 thị trấn ở Bờ Tây.

Năm 2000, một phần xuất phát từ sự bất bình của người Palestine đối với sự kiểm soát của Israel ở Bờ Tây, tiến trình hòa bình bị trì trệ, và chuyến thăm của cựu Thủ tướng Israel Ariel Sharon tới nhà thờ Hồi giáo al-Aqsa—địa điểm linh thiêng thứ ba của người Hồi giáo—vào tháng 9 năm 2000, người Palestine đã mở chiến dịch intifada thứ hai, kéo dài đến năm 2005. Để đáp lại, chính phủ Israel đã phê chuẩn việc xây dựng một bức tường chắn xung quanh Bờ Tây vào năm 2002, bất chấp sự phản đối của Tòa án Công lý Quốc tế và Tòa án Hình sự Quốc tế.

Năm 2013, Hoa Kỳ đã cố gắng khôi phục tiến trình hòa bình của 2 chính phủ giữa Israel và Palestine ở Bờ Tây. Tuy nhiên, những cuộc đàm phán hòa bình đã bị gián đoạn khi Fatah—đảng cầm quyền của Chính quyền Palestine—thành lập một chính phủ đoàn kết với phe đối thủ Hamas vào năm 2014. Hamas, một nhánh của tổ chức Anh em Hồi giáo ở Ai Cập thành lập năm 1987 sau intifada đầu tiên, là một trong hai tổ chức lớn những đảng phái chính trị của người Palestine và bị Hoa Kỳ liệt vào danh sách tổ chức khủng bố nước ngoài vào năm 1997.

Vào mùa hè năm 2014, những cuộc đụng độ ở vùng lãnh thổ Palestine đã dẫn đến cuộc đối đầu quân sự giữa quân đội Israel và Hamas, trong đó Hamas bắn gần 3.000 hoả tiễn vào Israel và Israel quay trở lại bằng một cuộc tấn công lớn ở Gaza. Cuộc giao tranh kết thúc vào cuối tháng 8 năm 2014 với thỏa thuận đình chiến do Ai Cập làm trung gian, nhưng chỉ sau khi 73 người Israel và 2.251 người Palestine thiệt mạng. Sau làn sóng bạo lực giữa người Israel và người Palestine vào năm 2015, Tổng thống Palestine Mahmoud Abbas tuyên bố người Palestine sẽ không còn bị ràng buộc do sự phân chia lãnh thổ theo Hiệp định Oslo. Vào tháng 3 và tháng 5 năm 2018, người Palestine ở Dải Gaza đã tiến hành những cuộc biểu tình hàng tuần tại biên giới giữa Dải Gaza và Israel. Cuộc biểu tình cuối cùng trùng với dịp kỷ niệm 70 năm Nakba, cuộc di cư của người Palestine đi kèm với nền độc lập của Israel. Trong khi hầu hết những người biểu tình đều ôn hòa, một số người đã xông vào hàng rào vành đai và ném đá cũng như những đồ vật khác. Theo Liên Hiệp Quốc, 183 người biểu tình đã thiệt mạng và hơn 6.000 người bị thương do đạn thật.

Cũng trong tháng 5 năm 2018, giao tranh đã nổ ra giữa Hamas và quân đội Israel trong thời kỳ bạo lực tồi tệ nhất kể từ năm 2014. Trước khi đạt được thỏa thuận ngừng bắn, những chiến binh ở Gaza đã bắn hơn một trăm quả hoả tiễn vào Israel; Israel đáp trả bằng những cuộc tấn công vào hơn 50 mục tiêu ở Gaza trong thời gian xung đột kéo dài 24 giờ.

Chính quyền Donald J. Trump đặt mục tiêu đạt được thỏa thuận Israel-Palestine như một ưu tiên trong chính sách đối ngoại. Năm 2018, chính quyền Trump đã hủy tài trợ cho Cơ quan Cứu trợ và Việc làm của Liên Hiệp Quốc, nơi cung cấp viện trợ cho người tị nạn Palestine, đồng thời chuyển toà đại sứ Hoa Kỳ từ Tel Aviv đến Jerusalem, một sự đảo ngược chính sách lâu dài của Hoa Kỳ. Quyết định chuyển toà đại sứ  Mỹ đã nhận được sự tán thưởng từ giới lãnh đạo Israel nhưng lại bị giới lãnh đạo Palestine và những người khác ở Trung Đông và Châu Âu lên án. Israel coi “Jerusalem hoàn chỉnh và thống nhất” là thủ đô của mình, trong khi người Palestine tuyên bố[PDF] Đông Jerusalem là thủ đô của một nhà nước Palestine trong tương lai. Vào tháng 1 năm 2020, chính quyền Trump công bố kế hoạch “Hòa bình đến thịnh vượng” được chờ đợi từ lâu, kế hoạch này đã bị người Palestine bác bỏ do ủng hộ việc Israel sáp nhập những khu định cư ở Bờ Tây trong tương lai và kiểm soát một Jerusalem “không bị chia cắt”.

Vào tháng 8 và tháng 9 năm 2020, những Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE) và sau đó là Bahrain đã bình thường hóa quan hệ với Israel, khiến họ chỉ là quốc gia thứ ba và thứ tư trong khu vực — sau Ai Cập năm 1979 và Jordan năm 1994 — làm như vậy. Những thỏa thuận, tên là Hiệp định Abraham, được đưa ra hơn 18 tháng sau khi Hoa Kỳ tiếp đón Israel và một số quốc gia Ả Rập tham dự những cuộc đàm phán cấp bộ trưởng tại Warsaw, Ba Lan, về tương lai hòa bình ở Trung Đông. Lãnh đạo Palestine Mahmoud Abbas bác bỏ những thỏa thuận; Hamas cũng không công nhận những thỏa thuận đó.

Vào tháng 10 năm 2020, một tòa án Israel đã ra án lệnh rằng một số gia đình Palestine sống ở Sheikh Jarrah—một khu phố ở Đông Jerusalem—sẽ bị trục xuất vào tháng 5 năm 2021 và đất đai của họ được giao cho những gia đình Do Thái. Vào tháng 2 năm 2021, một số gia đình Palestine ở Sheikh Jarrah đã đệ đơn kháng cáo lên án lệnh của tòa án, gây ra những cuộc phản đối xung quanh những phiên điều trần kháng cáo, cuộc chiến pháp lý đang diễn ra xung quanh quyền sở hữu tài sản và việc buộc người Palestine phải rời khỏi nhà của họ ở Jerusalem.

Vào cuối tháng 4 năm 2021, người Palestine bắt đầu biểu tình trên đường phố Jerusalem để phản đối những lệnh trục xuất đang chờ giải quyết và cư dân của Sheikh Jarrah—cùng với những người hoạt động khác—bắt đầu tổ chức những cuộc biểu tình ngồi hàng đêm. Vào đầu tháng 5, sau phán quyết của tòa án ủng hộ việc trục xuất, những cuộc biểu tình đã mở rộng, với việc cảnh sát Israel dùng vũ lực giải tán người biểu tình. Vào ngày 7 tháng 5, sau nhiều tuần biểu tình hàng ngày và căng thẳng gia tăng giữa người biểu tình, người định cư Israel và cảnh sát trong tháng Ramadan, bạo lực đã bùng nổ tại khu nhà thờ Hồi giáo al-Aqsa ở Jerusalem, cảnh sát Israel sử dụng lựu đạn, đạn cao su và nước. đại bác trong cuộc đụng độ với người biểu tình khiến hàng trăm người Palestine bị thương.

Sau những cuộc đụng độ ở Thành cổ Jerusalem, căng thẳng gia tăng khắp Đông Jerusalem, cộng thêm việc cử hành Ngày Jerusalem. Vào ngày 10 tháng 5, sau nhiều ngày bạo lực liên tiếp ở khắp Jerusalem và việc cảnh sát Israel sử dụng vũ lực gây chết người và không gây chết người, Hamas, nhóm chiến binh cai trị Gaza và những nhóm chiến binh Palestine khác đã phóng hàng trăm hoả tiễn vào lãnh thổ Israel. Israel đáp trả bằng những cuộc pháo kích và oanh tạc, một số trong số đó đã giết chết hơn 20 người Palestine nhằm vào những mục tiêu ở Gaza. Trong khi tuyên bố nhắm mục tiêu vào Hamas, những chiến binh khác và cơ sở hạ tầng của họ — gồm những đường hầm và bệ phóng hoả tiễn — Israel đã mở rộng chiến dịch trên không và tấn công những cơ sở hạ tầng phi quân sự bao gồm những tòa nhà dân cư, trụ sở truyền thông cũng như những cơ sở chăm sóc sức khỏe và người tị nạn.

Vào ngày 21 tháng 5 năm 2021, Israel và Hamas đã đồng ý ngừng bắn do Ai Cập làm trung gian, cả hai bên đều tuyên bố chiến thắng và không có báo cáo vi phạm nào. Hơn 250 người Palestine thiệt mạng và gần 2.000 người khác bị thương, và ít nhất 13 người Israel thiệt mạng trong 11 ngày giao tranh. những nhà chức trách ở Gaza ước tính thiệt hại hàng chục triệu đô la đã được thực hiện và Liên Hiệp Quốc ước tính rằng hơn 72.000 người Palestine đã phải di dời do giao tranh.

Những quan tâm

Người ta lo ngại rằng một cuộc intifada thứ ba có thể bùng nổ và những căng thẳng mới sẽ leo thang thành bạo lực lớn. Hoa Kỳ có lợi ích trong việc bảo vệ an ninh của đồng minh lâu năm Israel và đạt được một thỏa thuận lâu dài giữa Israel và những vùng lãnh thổ Palestine, điều này sẽ cải thiện an ninh khu vực.

Những phát triển gần đây

Chính phủ tôn giáo và cực hữu nhất trong lịch sử Israel đã hình thành vào cuối tháng 12 năm 2022. Chính phủ liên minh do Benjamin ‘Bibi’ Netanyahu và đảng Likud của ông lãnh đạo, gồm hai đảng cực đoan Chính thống và ba đảng cực hữu, trong đó có Đảng Tôn giáo. Đảng Chủ nghĩa Phục quốc Do Thái, một phe theo chủ nghĩa dân tộc cực đoan liên kết với phong trào định cư ở Bờ Tây. Để đạt được đa số cầm quyền, Netanyahu đã đưa ra nhiều nhượng bộ khác nhau đối với những đối tác cực hữu. Những người phản đối đã chỉ trích việc chính phủ tuyên bố ưu tiên mở rộng và phát triển những khu định cư của Israel ở Bờ Tây bị chiếm đóng, điều này sẽ làm xói mòn đáng kể triển vọng cho giải pháp hai nhà nước. Netanyahu bổ nhiệm Itamar Ben-Gvir, người đứng đầu đảng Quyền lực Do Thái, người bị kết tội kích động phân biệt chủng tộc chống lại người Ả Rập, làm bộ trưởng an ninh quốc gia, và Bezalel Smotrich, người đứng đầu phe Chủ nghĩa Phục quốc Do Thái, vào một chức vụ cấp bộ trưởng giám sát chính sách định cư ở Bờ Tây. Liên minh cầm quyền cũng đã tán thành sự phân biệt đối xử đối với người LGBTQ+ vì lý do tôn giáo và đã bỏ phiếu hạn chế sự giám sát tư pháp của chính phủ vào tháng 5 năm 2023 sau khi bị trì hoãn do những cuộc biểu tình trên toàn quốc vào tháng 3.

Năm 2022 đánh dấu những cái chết liên quan đến xung đột nhất đối với cả người Israel và người Palestine kể từ năm 2015, và bạo lực tiếp tục leo thang vào năm 2023, trong đó Bờ Tây đang hướng tới những năm chết chóc nhất kể từ năm 2005 trong bối cảnh những cuộc tấn công của Israel xẩy ra gần như hàng ngày. Người Palestine và người định cư Israel đã xung đột nhiều lần và căng thẳng có thể trở nên tồi tệ hơn sau khi Israel phê duyệt 5.000 ngôi nhà định cư mới vào tháng 6 năm 2023. Quân đội Israel cũng đã leo thang những hoạt động, gồm cả việc đột kích vào nhà thờ Hồi giáo al-Aqsa hai lần trong một ngày, khiến 30 người bị thương. năm người trong chiến dịch aRamallah và bắn hoả tiễn từ trực thăng trong trại tị nạn Jenin. Vào tháng 5, Israel đã chiến đấu với phiến quân Gaza trong 5 ngày, với gần 2.000 vụ phóng hoả tiễn kết hợp của lực lượng Hamas và Israel. Sau đó, vào tháng 7, Israel triển khai gần 2.000 quân và tiến hành những cuộc tấn công bằng máy bay không người lái trong một cuộc đột kích quy mô lớn vào trại tị nạn Jenin, giết chết 12 người Palestine.

© 2023 DCVOnline

Nếu đăng lại, xin ghi nguồn và đọc “Thể lệ trích đăng lại bài từ DCVOnline.net”

---

Nguồn:  Israeli-Palestinian Conflict | The Center for Preventive Action | Council on Foreign Relations | Updated August 09, 2023.