Mệt mỏi với Trung Hoa, Mỹ tiến gần hơn tới cựu thù Việt Nam
Ellen Nakashima và Rebecca Tan | DCVOnline
Hai nước đang siết chặt quan hệ kinh tế và kỹ thuật khi Bắc Kinh ngày càng quyết đoán trong khu vực
Hoa Kỳ và Việt Nam sẵn sàng nâng cao mối quan hệ kinh tế và kỹ thuật một cách đáng kể, đưa hai cựu thù lại gần nhau hơn vào lúc Trung Hoa ngày càng quyết đoán trong khu vực.
Thỏa thuận này dự tính sẽ được công bố khi Tổng thống Biden tới Việt Nam vào cuối tuần tới trong chuyến thăm cấp nhà nước; đây là bước đi mới nhất của chính quyền Biden nhằm thắt chặt quan hệ ở châu Á. Đối với Hà Nội, mối quan hệ chặt chẽ hơn với Washington giữ vai trò là đối trọng với ảnh hưởng của Bắc Kinh.
Việc thiết lập “quan hệ đối tác chiến lược toàn diện” sẽ đem lại cho Hoa Kỳ một vị thế ngoại giao mà cho đến nay Việt Nam chỉ dành cho một số quốc gia khác: Trung Hoa, Nga, Ấn Độ và Nam Hàn. Quyết định này của Việt Nam đã được một viên chức cao cấp của chính quyền Biden và hai người ở Hà Nội quen thuộc với sự việc xác nhận.
Giới phân tích cho biết, điều đó cho thấy Hà Nội sẵn sàng mạo hiểm chọc giận Bắc Kinh nhưng coi quyết định hướng tới Washington là cần thiết vì Trung Hoa đang phô trương sức mạnh quân sự một cách hung hãn trong khu vực.
Derek Grossman, chuyên viên phân tích quốc phòng cao cấp tại Rand Corp. và cựu sĩ quan tình báo Mỹ, cho biết:
“Nếu bạn đặt Hoa Kỳ ngang hàng với Trung Hoa thì hành động đó đang nói lên rất nhiều với Bắc Kinh cũng như với những quốc gia khác trong khu vực và thế giới. Điều đó nói lên rằng mối quan hệ Mỹ-Việt đã đi được một chặng đường dài kể từ năm 1995.” khi hai nước bình thường hóa quan hệ.
Derek Grossman
Thỏa thuận do chính quyền Biden đề nghị trong những tháng gần đây xuất phát từ chiến lược của Hoa Kỳ nhằm xây dựng quan hệ đối tác kinh tế và an ninh ở Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương, có thể đóng vai trò là bức tường thành chống lại sự ép buộc kinh tế và quân sự của Trung Hoa.
Lê Hồng Hiệp, thành viên cao tại cấp Viện ISEAS – Yusof Ishak có trụ sở tại Singapore, cho biết, đối với Việt Nam, nó “phục vụ cả mục đích mang tính biểu tượng và thực chất”.
Thỏa thuận này dự kiến sẽ dẫn đến hoạt động kinh tế lớn hơn giữa hai nước, khi Hoa Kỳ tìm cách đa dạng hóa chuỗi cung ứng sản xuất ra khỏi Trung Hoa và khi Việt Nam mong muốn phát triển những kỹ thuật tiên tiến. Một viên chức cao cấp của chính quyền Biden cho biết, với điều kiện giấu tên vì thỏa thuận vẫn chưa được công bố, những công ty bán dẫn của Mỹ đã bày tỏ “sẵn sàng hỗ trợ họ trong tham vọng đó”.
Hoa Kỳ hiện là quốc gia hàng đầu mua hàng xuất cảng của Việt Nam. Việt Nam đã thực hiện sự chuyển đổi kinh tế mạnh mẽ trong hai mươi năm qua. VinFast, công ty sản xuất xe điện hàng đầu hiện đang bán những chiếc SUV kiểu dáng đẹp ở California và gần đây đã tổ chức đợt chào bán cổ phiếu lần đầu ra công chúng trên Nasdaq. Những công ty Mỹ cũng tỏ ra sẵn sàng hợp tác kinh doanh: Nhưng công ty cung cấp của Apple và Google đã đầu tư rất nhiều vào các nhà máy mới ở Việt Nam, và Boeing dự tính sẽ có một thông báo quan trọng, hãng này cho biết vào đầu năm nay rằng họ có ý định mở rộng phạm vi hoạt động tại quốc gia này.
Việc nâng cấp quan hệ cũng nhằm tăng cường hợp tác quốc phòng và an ninh giữa Hoa Kỳ và Việt Nam. Những viên chức chính phủ cho biết Hà Nội và Washington dự tính sẽ tăng những chuyến thăm của hafg không mẫu hạm Mỹ, những cuộc tập trận chung và mua bán vũ khí. Trong số những khách hàng mua vũ khí hàng đầu của Nga, Việt Nam đã công khai bày tỏ mong muốn đa dạng hóa kho vũ khí quân sự của mình. Năm ngoái, Việt Nam đã tổ chức hội chợ quốc phòng quốc tế đầu tiên và các nhà thầu quốc phòng Hoa Kỳ Raytheon và Lockheed Martin đã mở hai gian hàng lớn nhất.
Việt Nam không có hiệp ước đồng minh. Thay vào đó, chính quyền cộng sản có một hệ thống phân cấp ba cấp cứng nhắc trong quan hệ song phương. Washington đã được cấp quy chế đối tác “toàn diện” cách đây mười năm và thông thường, Hà Nội phải mất nhiều năm để đưa một quốc gia lên một tầm cao mới, gọi là “chiến lược”. Tuy nhiên, những viên chức chính phủ cho biết, Hà Nội định sẽ nhanh chóng nâng quan hệ Việt -Mỹ lên cao cấp nhất, với việc Washington sẽ trở thanh đối tác “chiến lược toàn diện”.
Bất chấp mối quan hệ cộng sản với đại ca phương Bắc, Việt Nam vẫn có động lực tìm đối tác mới do hoạt động hung hăng của Bắc Kinh trong mười qua. Tuy nhiên, viên chức chính quyền cao cấp cho biết, họ cũng bị lôi kéo bởi sự tham gia của Washington trong năm nay với Ấn Độ — một quốc gia đang phát triển lớn khác trong khu vực — đã dẫn đến các thỏa thuận hợp tác về kỹ thuật, quốc phòng và giáo dục.
Viên chức này cho biết: “Chúng tôi đã có thể thuyết phục một cách đáng tin cậy” để Hà Nội đưa mối quan hệ “lên mức cao nhất”. Tuy nhiên, những viên chức chính quyền Biden cho biết, thỏa thuận này không phải là bước đệm cho một liên minh quốc phòng chính thức. Gregory Poling, giám đốc chương trình Đông Nam Á tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế, cho biết,
“Đây không phải là bước sang cạnh Mỹ trong sân chơi quốc tế. Đây là Việt Nam đang muốn bảo đảm họ có thể cân bằng giữa hai cường quốc [Trung Hoa và Hoa Kỳ] để có thể duy trì quyền tự chủ của riêng mình.”
Gregory Poling
Việt Nam, có chung đường biên giới với Trung Hoa, từ lâu đã tranh chấp chủ quyền lãnh thổ với Bắc Kinh ở quần đảo Trường Sa và Hoàng Sa ở Biển Đông. Cảnh sát tuần duyên Trung Hoa liên tục quấy rối hoạt động khoan dầu mỏ của Việt Nam và thường xuyên xâm phạm các tàu cá Việt Nam.
Lê Hồng Hiệp, chuyên viên phân tích tại Singapore cho biết Việt Nam đã bày tỏ sự quan tâm đến việc tăng cường hợp tác với Hoa Kỳ về kỹ thuật và giám sát hàng hải. Ông nói thêm: “Với mối quan hệ đối tác chiến lược toàn diện sẽ có, tất cả những điều này đều được đặt lên bàn đàm phán.”
Giới phân tích cho biết, Hà Nội vẫn thận trọng trong việc tránh làm mất lòng Bắc Kinh, nước đang không ngừng hiện đại hóa quân đội.
Tuần trước, ngay trước khi Toà Bạch Ốc công bố chuyến đi của Biden tới Việt Nam, Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam, Nguyễn Phú Trọng, đã đi cùng đại sứ Trung Hoa tại Việt Nam, Xiong Bo, một hành động mà một số người coi là nỗ lực nhằm giảm thiểu phản ứng dữ dội có thể xảy ra một khi công bố sự nâng cấp quan hệ Việt-Mỹ.
Trong khi đi thăm cổng biên giới thông thương ở tỉnh Lạng Sơn, Trọng, được nhiều người coi là nhân vật chính trị quyền lực nhất ở Việt Nam, đã ca ngợi tình hữu nghị “đồng chí, anh em” với Trung Hoa. Biden định gặp Trọng tại Hà Nội.
Nhưng mối quan hệ ngày càng sâu sắc đã vấp phải sự chỉ trích từ những người ủng hộ nhân quyền, những người cho rằng Hà Nội tiếp tục đàn áp người bất đồng chính kiến và tự do tôn giáo, đồng thời cáo buộc Washington đặt lợi ích chiến lược lên trên các giá trị cốt lõi của con người.
Ben Swanton, đồng giám đốc của Dự án 88, một tổ chức phi lợi nhuận có trụ sở tại Hoa Kỳ chuyên theo dõi các vụ bắt giữ các nhân hoạt động ở Việt Nam, cho biết ông nghi ngờ rằng mối quan hệ chặt chẽ hơn với Hoa Kỳ sẽ mang lại nhiều quyền tự do hơn cho người dân Việt Nam. Ông nói, trong mười năm qua, mối quan hệ nồng ấm giữa Hà Nội với Washington hầu như không ngăn cản được khuynh hướng độc tài ngày càng tăng do những người theo đường lối cứng rắn của Đảng Cộng sản lãnh đạo.
Theo Dự án 88, Việt Nam đã bỏ tù gần 200 người vì lý do chính trị, trong đó có một số người hoạt động vì khí hậu nổi tiếng nhất của đất nước. Năm 2016, trong khuôn khổ chuyến thăm Việt Nam được công bố rộng rãi, Tổng thống Barack Obama đã gặp gỡ với một nhóm lãnh đạo xã hội dân sự; nhiều người trong số họ hiện đang ở tù hoặc lưu vong. Swanton nói về chính quyền Biden,
“Cam kết về dân chủ và nhân quyền đã bị gạt sang một bên để ủng hộ việc mở rộng sự thống trị của Hoa Kỳ trong khu vực.”
Ben Swanton
Những viên chức chính quyền phản ứng bằng một lập luận đã dùng khi Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi, người năm 2005 đã bị từ chối chiếu khán nhập cảnh Hoa Kỳ vì vai trò của ông trong các cuộc bạo loạn chết người ở miền Tây Ấn Độ, được chào đón tới Toà Bạch Ốc trong một bữa quốc yến vào tháng Sáu.
Viên chức chính quyền Mỹ cho biết, họ nêu lên những lo ngại về nhân quyền với những người lãnh đạo này, nhưng một cách riêng tư, “một cách lặng lẽ, tôn trọng. Chúng tôi đặt câu hỏi liệu công khai lên lớp họ có phải là kế hoạch hành động tốt nhất với các quốc gia đang tìm cách hợp tác chặt chẽ với chúng ta hay không.”
Duy Hoàng, giám đốc điều hành của Việt Tân, một nhóm hoạt động chính trị ủng hộ dân chủ ở Việt Nam, cho biết Washington nên nhấn mạnh vào việc nhìn thấy sự tiến bộ về nhân quyền và tự do dân sự, ngay cả khi được thực hiện một cách âm thầm. Duy nói: “Để có một Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương tự do và cởi mở, bạn thực sự cần những xã hội tự do và cởi mở.”
© 2023 DCVOnline
Nếu đăng lại, xin ghi nguồn và đọc “Thể lệ trích đăng lại bài từ DCVOnline.net”
Nguồn: With wary eye on China, U.S. moves closer to former foe Vietnam | Ellen Nakashima and Rebecca Tan | The Washington Post | September 1, 2023. Tan đưa tin từ Singapore.