Tại sao tình hình ở Cuba tệ hơn

Will Freeman | DCVOnline

Chế độ độc tài của Cuba đã thất bại trong việc ngăn chặn một cuộc khủng hoảng kinh tế, chỉnh sửa những cơ chế nhà nước đang suy tàn và ngăn chặn dòng người di cư lớn nhất ra khỏi hòn đảo kể từ những năm 1960.

Chế độ cộng sản của Cuba đang ở điểm yếu nhất trong nhiều chục năm. Những khó khăn về kinh tế của hòn đảo, nạn chảy máu chất xám, sự đàn áp của chế độ đối với những người bất đồng chính kiến, và các cơ chế nhà nước đang suy tàn, tất cả đều gây ra hậu quả tai hại, nhưng sự đàn áp của chính quyền với xã hội hiện nay, không chắc rằng sự thay đổi sẽ xẩy ra.

Cuba phải đối phó với những thách thức lớn nào?

Nền nền kinh tế kế hoạch tập trung hoặc nền kinh tế chỉ huy của Cuba đã bị trì trệ trong nhiều thập niên. Nhưng trong 5 năm qua, những trụ cột chống đỡ nền kinh tế vốn èo uột của hòn đảo lần lượt sụp đổ, khiến nó rơi vào tình trạng khó khăn. Trước nhất, chế độ chuyên quyền xã hội chủ nghĩa của Venezuela, từng bán dầu giá rẻ cho Cuba, đã thấy sản lượng dầu giảm dần dưới sự quản lý yếu kém của chế độ đó, do đó đã cắt giảm nguồn năng lượng của Cuba. Tiếp theo, các chính phủ bảo thủ và cánh hữu, chẳng hạn như của Tổng thống Brazil Jair Bolsonaro và Tổng thống Colombia Iván Duque, đã thắng cử trên khắp Châu Mỹ Latinh và chấm dứt những thỏa thuận bóc lột mà theo đó Cuba gởi bác sĩ ra nước ngoài và thu phần lớn tiền lương của họ. Và tại Hoa Kỳ, chính quyền Donald Trump đã thắt chặt những biện pháp trừng phạt trong nhiều thập niên và cắt giảm kiều hối gởi về hòn đảo này.

Sau đó là đại dịch COVID-19. Việc Cuba đóng cửa biên giới năm 2020 đã làm suy giảm ngành du lịch và góp phần vào sự suy giảm kinh tế lớn thứ hai ở Mỹ Latinh trong năm đó, sau Venezuela. Nhưng Cuba, không giống như các nước láng giềng vùng Caribbean, chưa bao giờ thấy ngành du lịch phục hồi hoàn toàn. Đến tháng 10 năm 2022, số du khách quốc tế vẫn chưa bằng một nửa [bài viết bằng tiếng Tây Ban Nha] so với tổng số du khách cùng tháng năm 2019. Và mặc dù Cuba đã xoay trục để cho phép một số hình thức doanh nghiệp tư nhân nhỏ hoạt động vào năm 2021, tiến trình cải cách thị trường đã bị đình trệ. Rối loạn kinh tế là một trong những lý do chính khiến hàng trăm ngàn người Cuba rời đảo.

Cuba đã phát triển như thế nào dưới thời Tổng thống Miguel Díaz-Canel

Năm 2018, Díaz-Canel—một đảng viên Đảng Cộng sản lâu năm—đã kế nhiệm Raúl Castro, em của người cách mạng trở thành nhân vật độc tài Fidel Castro, làm Tổng thống Cuba. Đây là lần đầu tiên một Castro không giữ chức vụ này. Ba năm sau, Díaz-Canel được bổ nhiệm làm Bí thư thứ nhất của Đảng Cộng sản Cuba cầm quyền. Quản lý yếu kém và rối loạn, đã từng là vấn đề nghiêm trọng trước đây, đã trở nên tệ hơn dưới sự lãnh đạo của ông.

Dân chúng xếp hàng để mua ngoại tệ ở Havana, Cuba. Alexandre Meneghini/Reuters

Vào năm 2021, Díaz-Canel đã chấm dứt hệ thống tiền tệ kép đã hiện hữu gần hai mươi năm, tạo ra một trong những đợt phá giá tiền tệ nghiêm trọng nhất trên thế giới. Cuba nhập cảng khoảng 70% lương thực, cũng thấy giá lương thực tăng cao. Trong khi đó, tỷ lệ lạm phát của hòn đảo này là một trong những con số cao nhất ở Mỹ Latinh và Caribbean, ở mức xấp xỉ 200% và tỷ lệ này của Cuba dường như đang giảm chậm hơn so với các nước khác trong khu vực. Và giống như nhiều nước láng giềng trong khu vực, Díaz-Canel quản lý đại dịch rất tệ, điều này cho thấy sự mong manh của hệ thống y tế của Cuba khi bệnh viện hết dưỡng khí và các loại thuốc căn bản.

Tình trạng hoạt động khác thường nói chung đã làm gia tăng sự bất mãn vốn đã lan rộng, nhưng Díaz-Canel tỏ ra không muốn tự do hóa về mặt chính trị. Ông đã thông qua một bộ luật hình sự mới tiếp tục kết án những người bất đồng chính kiến vào tháng 5 năm 2022. Một năm trước đó, hàng chục ngàn người Cuba đã xuống đường biểu tình trên toàn quốc, cuộc biểu tình lớn nhất ở Cuba trong gần ba thập kỷ. Mặc dù Díaz-Canel đã đàn áp, bỏ tù gần 400 người biểu tình và kiểm soát việc sử dụng internet và mạng xã hội trên khắp hòn đảo, nhưng những cuộc biểu tình lại bùng phát vào tháng 10 năm 2022 sau trận Bão Ian khiến lưới điện đang xuống cấp của Cuba rơi vào tình trạng mất điện kéo dài.

Kết quả bầu cử tháng 3 năm 2023 phản ánh sự bất mãn ngày càng tăng của người dân Cuba ra sao?

Trong lịch sử, tỷ lệ cử tri đi bầu trong các cuộc bầu cử lập pháp độc đảng của Cuba—trong đó số ứng cử viên chỉ được phép bằng số ghế có sẵn trong Quốc hội—thường xuyên quá 95%. Báo đài nhà nước, chủ nhân và giới chức chính quyền địa phương gây áp lực buộc người dân Cuba đi bỏ phiếu và dân chúng có thể phải chịu hậu quả nếu bỏ phiếu trắng. Mặc dù vậy, vào ngày 26 tháng 3, một tỷ lệ kỷ lục người Cuba—một phần tư—không đi bỏ phiếu hoặc làm hỏng hoặc bỏ phiếu trống; đó là cách duy nhất của họ để bỏ phiếu chống lại chế độ. Tuy nhiên, điều đáng chú ý hơn là tỷ lệ cử tri đi bầu nói chung đã giảm 10% so với cuộc bỏ phiếu Quốc hội gần đây nhất vào năm 2018. Tương tự như vậy, cuộc trưng cầu dân ý vào tháng 9 năm 2022 về bộ luật gia đình mới hợp pháp hóa hôn nhân đồng giới và cuộc bầu cử cấp thành phố vào tháng 11 năm 2022 đều có tỷ lệ bỏ phiếu trắng đạt mức cao mới. Đây là những dấu hiệu cho thấy người dân Cuba ngày càng sẵn sàng bất chấp áp lực để tham gia hợp pháp hóa chế độ. Vào ngày 19 tháng 4, Díaz-Canel đã được 459 trong số 462 dân biểu Quốc hội phê chuẩn cho nhiệm kỳ 5 năm mới.

Có thể có thay đổi hay không?

Ngay cả khi các cuộc biểu tình rầm rộ và tỷ lệ bỏ phiếu trắng lập kỷ lục báo hiệu sự bất bình lan rộng, hệ thống độc đảng, đàn áp của Cuba đã đóng mọi con đường dẫn đến thay đổi từ dưới lên. Người Cuba có thể sẽ tiếp tục bỏ phiếu bằng chân khi họ tìm cách thoát khỏi sự hỗn loạn và đàn áp kinh tế. Kể từ năm tài chính 2021, khoảng 374.000 người Cuba, tương đương khoảng 3% dân số của hòn đảo, đã bị giam giữ tại biên giới phía nam Hoa Kỳ. trong làn sóng di cư Cuba lớn nhất trong nhiều chục năm. Hành trình về phía bắc trở nên dễ dàng hơn sau khi Nicaragua thông báo vào tháng 11 năm 2021 rằng họ sẽ dỡ bỏ yêu cầu công dân Cuba phải có chiếu khán, một hành động dường như đã giúp cho chế độ Cuba bằng cách mở một van áp suất bất mãn của dân chúng.

Ngoài ra, mạng lưới tình báo nhà nước dày đặc của Cuba, bao trùm những tổ chức địa phương và xã hội dân sự, và nguy cơ bị kết án tù dài hạn vì hoạt động chính trị khiến người Cuba gặp khó khăn trong việc tổ chức. Tuy nhiên, nhiều cuộc khủng hoảng của hòn đảo—cùng với sự luân chuyển quyền lực chưa từng có giữa các thế hệ từ những người sáng lập chế độ sang những người thuộc thế hệ của Díaz-Canel—có thể gây thêm bất ổn và bất đồng chính kiến.

Nếu đăng lại, xin ghi nguồn và đọc “Thể lệ trích đăng lại bài từ DCVOnline.net”

Nguồn: Why the Situation in Cuba Is Deteriorating | Will Freeman | Council on Foreign Relations | April 25, 2023.