Những kiến trúc cổ của Việt Nam đang biến mất

Zanna K. McKay | DCVOnline

Sài Gòn – Từng là một viên ngọc quý về kiến trúc tiêu biểu của Việt Nam thời Pháp thuộc, Trung tâm Thương mại Tax với mặt tiền trang trí nghệ thuật của Pháp (Art Deco) bây giờ phần lớn là một đống đổ nát.

Sài Gòn Xưa và Nay

Mặc dù có số kiến nghị của một phong trào bảo tồn lịch sử, Thương xá Tax đã bị phá hủy trong những tháng gần đây. Giới phát triển địa ốc định xây một phức thể 43 tầng tại đó với đường hầm nối vào đường xe điện ngầm đầu tiên trong thành phố.

Theo Trung tâm nghiên cứu hợp tác giữa 2 chính phủ Pháp-Việt, Thương xá Tax, xây năm 1924, là một trong nhiều tòa nhà lịch sử đã bị san bằng hoặc bị thay đổi nghiêm trọng trong 20 năm qua.

Giới bảo tồn lịch sử nói những người xây cao ốc và giới chức chính phủ đang có ý định làm cho thành phố này hiện đại và chẳng quan tâm đến những di tích của quá khứ thời thuộc địa. Nhưng, họ cảnh báo, phá hủy nhiều tòa nhà lịch sử sẽ làm cho thành phố khó sống hơn và ít hấp dẫn hơn đối với khách du lịch – và có thể làm giảm đi sự tăng trưởng kinh tế mà chính phủ hy vọng phát triển.

Kiến trúc sư Trần Hữu Khoa, 27 tuổi, người đứng đầu bản kiến nghị đã không cứu được Thương xá Tax nói,

“Càng nhiều người bị lôi cuốn theo lối sống tiêu thụ, càng khó khăn hơn để giải quyết những gì được coi là mối quan tâm “xa xỉ” như bảo tồn di sản. Nhưng tôi lạc quan rằng một phong trào dân sự mạnh đang phát triển ở Việt Nam.”

Trang web Tháp canh Di sản (Heritage Observatory) ra mắt vào cuối tháng giêng, mở cửa cho bất cứ ai muốn kêu gọi sự chú ý đến bất kỳ tòa nhà lịch sử nào đang bị đe dọa ở bất kỳ thành phố nào ở Việt Nam. Thông tin sẽ được chuyển đến chính phủ và những tổ chức dân sự có thể can thiệp.

Hiện nay chính phủ không có hệ thống để can thiệp hay bảo vệ di sản. Giới nghiên cứu, các nhà sử học và những người khác làm việc liên hệ đến việc bảo tồn kiến trúc cho biết việc kiểm kê toàn diện là bước quan trọng đầu tiên trong việc nâng cao nhận thức về giá trị của những kiến trúc lịch sử.

Daniel Caune, người Pháp, chuyên viên phần mềm của trang Tháp canh Di sản, từng làm việc tại Việt Nam trong vòng bảy năm, nói, “Chúng ta không thể bảo tồn hoặc bảo vệ bất cứ cái gì nếu chúng ta không biết nó ở đâu.” Trang Tháp canh Di sản đã lưu trữ 130.000 bức ảnh lịch sử với ghi chú.

Caune cũng viết một ứng dụng iPhone để nhắc nhở người sử dụng chụp ảnh của những di sản lịch sử mà họ đã đi thăm, đồng thời nâng cao kiến thức cho họ và sử dụng hệ thống định vị để ghi lại những di sản đó trên bản đồ.

Caune cũng hy vọnng vào một nhóm trên Facebook tên là “Sài Chợ Lớn: Xưa & Nay” (“Saigon Chợ Lớn: Then & Now” với 5.500 thành viên đăng ảnh lịch sử và hiện tại của những sản lịch sử ở Sài Gòn. Caune và Tim Doling, một sử gia người Anh và là người lập ra nhóm Facebook, nói rằng thanh niên nam nữ Việt Nam đi đầu trong phong trào bảo tồn lịch sử.

Kevin Doan, một kiến trúc sư tại thành phố Sài Gòn là một người phụ trách tổ chức sinh hoạt cho trang Tháp canh Di sản, cho biết tình trạng thiếu thực phẩm và nhà ở là những mối quan tâm chính sau khi chiến tranh kết thúc. “Bây giờ nền kinh tế đã mở cửa và người của thế hệ cũ đã có một số tiền, họ nghĩ rằng xây ngôi nhà mới là một cải tiến lớn.” Ông nói thêm,

“Nhưng ngày càng có nhiều người trẻ ghi danh tham gia vào các tổ chức bảo tồn di sản.”

Những người trẻ tuổi đang dấn thân bất chấp những rủi ro liên quan đến công khai chống đối chính phủ. Việc bắt giữ một blogger thời sự nổi tiếng, bút danh “Mẹ Nấm”, cho thấy cuộc đàn áp người bất đồng chính kiến vẫn còn là một mối đe dọa.

Caune hy vọng Tháp canh Di sản sẽ giữ vai trò một danh mục toàn diện những kiến trúc lịch sử, bất kể họ chúng có là mục tiêu để phá hủy hay không.

Mark Bowyer, người điều hành trang web rustycompass.com, và đã viết nhiều về ngành du lịch Việt Nam cho biết,

“Đây không chỉ là một vấn đề di sản mà còn là một vấn đề kinh tế. Tàn phá di sản của Sài Gòn một cách thiếu thận trọng gây thiệt hại cho du lịch – nhưng thậm chí tệ hơn nữa, nó phương hại đến đời sống của thành phố, thanh danh của Sài Gòn và hơn nữa, về lâu về dài, hại đến cả lợi ích kinh tế của nó. Di sản không còn là mối quan tâm riêng cho người nước ngoài tại Việt .”

An Phạm, 18 tuổi, một sinh viên kỹ sư làm việc với Caune để đưa các những kiến trúc lịch sử ở Hội An, một thành phố miền trung Việt Nam, lên trang Tháp canh Di sản, như một ví dụ về những gì có thể xảy ra khi di tích lịch sử được bảo tồn và quảng cáo cho du lịch.

Trung tâm thành phố, Phố cổ Hội An, được UNESCO coi là một di sản thế giới. Nó là tài sản của nhà nước, được tuyên bố một khu di tích văn hóa quốc gia vào năm 1985. Kế hoạch dài hạn là liên kết nó với khu dự trữ sinh quyển thế giới Cù Lao Chàm gần đó và là khu vực đầu tiên của Việt Nam được gọi là “thành phố sinh thái.”

Cuối năm ngoái, một dự án phát triển 1,5 tỷ USD, để xây dựng Thành phố Hội An mới, là khu bất động sản bên bờ biển liền ranh giới thành phố. Nó gồm nhà ở, trung tâm mua sắm và văn phòng. Giới phát triển địa ốc đang quảng cáo nó là “Trái tim của du lịch Việt Nam.”

Biệt thự cổ của Việt Nam thời Pháp và các tòa nhà chính phủ thời thuộc địa thu hút 8 triệu khách du lịch đến thăm Việt Nam mỗi năm.

Tổng Lãnh sự Pháp Emmanuel Ly-Batallan nói, “Ngay cả ở Pháp, chúng tôi cũng không còn có nhiều ví dụ về những hàng rào và cầu thang sắt rèn đẹp như bạn thấy ở đây.”

Kiểu mái nhà nặng để chịu được bão và cửa sổ lớn một cách đặt chiến lược để hứng gió. Lãnh sự quán Pháp, hiện đang bị một tòa nhà chọc trời đang xây lấn át, được xem là một trong những ví dụ tốt nhất về sự bảo tồn kiến trúc của xứ Nam Kỳ, tên người Pháp gọi thuộc địa của họ ở miền Nam Việt Nam.

Hội đồng Quy hoạch Kiến trúc Thành phố Hồ Chí Minh có một đề nghi nhằm hạn chế việc phá dỡ những biệt thự của tư nhân, những kiến trúc có chút giá trị lịch sử, và văn hóa, hiện đang chờ phê duyệt của chính quyền thành phố. Rào cản lớn nhất là việc tìm ngân quỹ để giúp các chủ nhân bảo trì những tòa nhà lịch sử đó. Nhiều chủ biệt thự đã miễn cưỡng phá huỷ chúng những biệt thự đó đã quá đổ nát.

Ví dụ, mùa hè năm ngoái, một biệt thự ở trung tâm thành phố với hàng cột chạm khắc và những mái vòm đã bị phá hủy một phần trước khi hàng xóm đi nhờ nhà chức trách địa phương đến can thiệp. Báo Tuổi Trẻ đưa tin chủ nhân đã bỏ 10 tháng để xin phép trước khi ông bắt đầu tự ý phá dỡ. Biệt thự này một phần bị phá huỷ vẫn đứng trong lúc chủ nhân đang chờ quyết định của chính phủ.

Chủ nhân Phạm Công Luận nói với báo Sài Gòn Giải Phóng, nhu cầu của cuộc sống hiện đại và sự thiếu quan tâm của nhà chức trách khiến cho việc bảo trì những biệt tự trở thành khó khăn.

Phản đối và kiến nghị thường không có tác dụng nhiều, đặc biệt là khi phải đối phó với giới xây dựng giàu có. Xưởng đóng tàu Ba Son, xây năm 1790 cho hải quân hoàng gia Việt Nam, đã bị phá hủy vào năm 2015, mặc dù nó đã được coi là một di sản quốc gia.

Ba Son đã được bán cho các công ty tư nhân để phát triển địa ốc. Một phức thể ven sông với nhà ở sang trọng bao quanh là một công viên, có trung tâm văn hóa và một trung tâm giao thông đang được xây dựng trong khu vực cũ của xưởng đóng tàu thế kỷ 18. Nhiều tòa nhà chọc trời 60 tầng cũng được lên kế hoạch xây lên trong tương lai.

Ông Doling nói, “Trong con mắt của nhiều người lo lắng về bảo tồn di sản, tình trạng [phá hủy xưởng đóng tàu Ba Son] đó tóm tắt những quyết định sai lầm của chính quyền thành phố.”

Hồ sơ dự thầu 5 tỉ USD của EUNSAN một công ty phát triển Nam Hàn Quốc cho xưởng Ba Son đã thua thầu, không được tiết lộ, của Vinhomes, một công ty phát triển bất động sản lớn nhất tại Việt Nam. Theo tạp chí Forbes, Phạm Nhật Vượng, người sáng lập Tập đoàn Vingroup, là công ty mẹ của Vinhomes, trở thành tỷ phú đầu tiên của Việt Nam trong năm 2013.

Bảo tồn Lịch sử có thể gặp nhiều khó khăn trong môi trường kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh hiện nay. Một trong những nhà thờ cổ nhất của thành phố, giáo xứ Thủ Thiêm – xây năm 1875 – cũng đã được lên bảng phá hủy để nhường chỗ cho một khu địa ốc trị giá 1,2 tỉ USD.

Kiến nghị xin giữ lại Thương xá Tax thu được 3.500 chữ ký, và gây đủ sự chú ý của công chúng là giới phát triển địa ốc đã hứa hẹn sẽ giữ lại được một phần của tìa nhà cổ và đưa chúng vào mặt tiền của tòa nhà chọc trời mới.

Cầu thang đôi của Thương xá Tax rực rỡ với thủ công cẩn gạch phức tạp Ma-rốc là một trong những ví dụ hàng đầu thế giới về những đam mê của Pháp thời thuộc địa với nghệ thuật của Bắc Phi. Chủ nhân Thương xá Tax cũng đồng ý giữ lại những gạch khảm bên trong tòa nhà, nhưng cầu thang đã bị phá bỏ và gạch đã được gỡ đi mà không cho biết sẽ làm gì với chúng.

Kho tàng kiến trúc lịch sử ngày càng suy giảm, cùng lúc đà để bảo vệ chúng đang tăng.

Sinh viên Phạn An nói, “Không có lý do gì để phá huỷ tất cả.” An nói tiếp, còn rất nhiều chỗ trong thành phố đủ cho cả những tòa nhà lịch sử và những công trình phát triển mới. “Nhưng người ta tin rằng họ không thể làm giầu bằng những khu di sản lịch sử.”

© 2017 DCVOnline

Nếu đăng lại, xin ghi nguồn và đọc “Thể lệ trích đăng lại bài từ DCVOnline.net”

---

Nguồn: Vietnam’s architectural gems are disappearing. Zanna K. McKay, Special for USA TODAY March 4, 2017.