Cuộc đối thoại Gorbachev-Thatcher

Christine Murray – Ý Yên lược dịch

LONDON (Reuters) – Thứ Sáu vừa qua, Anh quốc đã công khai hóa những tài liệu mật liên quan tới cố gắng của Mikhail Gorbachev để thiết lập bang giao tốt hơn với phương Tây trong cuộc Chiến Tranh Lạnh, nhằm cứu vãn Liên Sô đang trên đà suy thoái.

Kế hoạch cải tổ của Gorbachev đã kích động tới sự sụp đổ của toàn Liên Bang Sô viết. Cá nhân Gorbachev vào năm 1984 là ứng viên chính thay Konstantin Chernenko ,73 tuổi, để trở thành lãnh tụ điện Cẩm Linh nhưng ông ít được biết đến bên ngoải Liên bang Sô Viết cho tới khi ông viếng thăm Luân Đôn trong lần xuất ngoại đáng kể lần đầu tiên sang châu Âu.

Nhận lời mời của Thủ tướng Margaret Thatcher, chuyến viếng thăm năm 1984 của Gorbachev đã làm thay đổi chiều hướng Chiến tranh Lạnh, thuyết phục “Phu nhân Sắt” và đồng minh của bà, Tổng thống Ronald Reagan của Hoa Kỳ, rằng Liên Sô sắp có một nhân vật mà phương Tây có thể an tâm cộng tác được.

Trong một hồ sơ mật, Thatcher nói với Reagan, sau giờ sau cuộc thảo luận với Gorbachev về cuộc chạy đua vũ trang của Chiến tranh Lạnh,

“Tôi nhận thấy ông ta là người có thể hợp tác được, tôi thật lòng quý trọng ông ta. Không nghi ngờ gì về việc ông ta hoàn toàn trung thành với chế độ Sô Viết, nhưng ông ta sẵn sàng lắng nghe, và đối thoại chân thành, và có thể tự quyết định theo ý ông ta.”

Chỉ vài ngày sau gặp Gorbachev Thatcher bay sang trại David để thuyết phục Reagan rằng Gorbachev thật khác xa giới lãnh đạo Điện Cẩm Linh như Leonid Brezhnev, Yuri Andropov hay Chernenko, ông này hiện ốm yếu và thường vắng mặt trong các buổi họp của Bộ Chính trị.

Tập tài liệu năm 1984 cho thấy Thatcher đã phải xoay xở giữa cuộc đàm phán với Trung Quốc về việc trả lại Hồng Kông, cới một cuộc đình công của thợ mỏ trong nước, và phân tích nhann vật có thể là người lãnh đạo kế tiếp của kẻ thù mạnh nhất của phương Tây.

Theo một quy tắc mà Anh Quốc gọi là nguyên tắc 30 năm, có khoảng 500 tài liệu từ Văn phòng Nội các và Văn phòng Thủ tướng Chính phủ trong năm 1984 được coi là nhạy cảm và phải giữ bí mật theo nguyên tắc 30 năm trước khi công bố.

Tài liệu mật của nước Anh được giữ bí mật 50 năm theo các quy định dưới thời Thủ tướng Harold Macmillan ngay sau khi Thế chiến thứ hai, nhưng đã được giảm xuống còn 30 năm dưới thời Thủ tướng Lao động Harold Wilson.

Nguyên tắc này đã thay đổi trong những năm gần đây, giảm xuống còn 20 năm, dù các tài liệu cực kỳ nhạy cảm vẫn có thể được giữ kín lâu hơn với sự cho phép của Bộ trưởng Tư pháp.

Gorbachev khác người

Trái với những đình trệ thời Brezhnev, Gorbachev, khi đó mới 53 tuổi, bên bà vơ thanh lịch Raisa đã thuyết phục được Thatcher, một khi trở thành lãnh tụ Sô Việt, ông ta sẽ cho phương Tây một ngõ vào sau nhiều năm bế tắc.

Nhận xét của Thatcher (về Gorbachev) vừa có sức mạnh và tầm nhìn, đã dần dà thuyết phục Reagan. Bức tường Bá Linh bị phá vỡ vào năm 1989, và Liên bang Sô Viết sụp đổ bảy năm sau chuyến viêng thăm Luân Đôn của Gorbachev.

Reagan nói với báo chí vào năm 1990, “Bà ấy [Thatcher] cho tôi biết Gorbachev khác hẳn so với bất cứ lãnh tụ nào khác của điện Cẩm Linh. Bà ấy tin rằng có một cơ hội lớn. Hiển nhiên bà ta đã nói đúng.”

Tại lâu đài Chequers, nơi nghỉ ngơi và làm việc ngoài London của Thủ tướng nước Anh, Thatcher dã có nhiều giờ tranh cãi với Gorbachev về sự hạn chế di cư của người Do Thái, số phận của những người bất đồng chính kiến, như nhà vật lý Andrei Sakharov, và những giá trị của chủ nghĩa tư bản và chủ nghĩa cộng sản.

Thatcher cho biết giới lãnh đạo công đoàn của Anh như Arthur Scargill đã gây tiếng xấu cho cộng sản vì họ đã không cho đầu phiếu và công đoàn thợ mỏ đã bị đe dọa phải đình công. Bà cũng ám chỉ Liên Xô có thể đã giúp đỡ tài chính cho công đoàn [thộ mỏ], theo ghi chú của các cố vấn về cuộc họp với Gorbachev.

Gorbachev nói rằng Thatcher không nên đổ lỗi cho bất cứ ai về những vấn đề của nước Anh cho các vấn đề của mình, và Liên Xô đã chuyển không hề hỗ trợ kinh phí cho Liên minh Thợ mỏ Quốc gia; Gorbachev thêm đoạn “như tôi được biết” vào câu trả lời cùng lúc “liếc nhìn” các cố vấn của ông.

Vẫn chưa rõ liệu Thatcher đã đọc, như trò đùa mà một cố vấn đã đề nghị, một đoạn trong lá thư của Karl Marx gởi Friedrich Engels, nhớ lại mẹ của Marx một lần nói, “Nếu Karl đã gây Vốn … thay vì chỉ viết về Tư bản.”

Bữa ăn trưa kết thúc với chúc tụng, Gorbachev và Thatcher đã tiếp tục cuộc thảo luận, gay cấn hơn nhiều, về cuộc chạy đua vũ trang giữa Liên Xô và Hoa Kỳ.

Mùa đông nguyên tử

Qua hơn ba giờ đàm đạo, Gorbachev có lúc đã trưng dẫn cho Thatcher, rõ ràng hiếu chiến, xem một biểu đồ nguyên trang trên tờ New York Times ghi sức mạnh nguyên tử của các đại cường, và sự kinh hoàng của một mùa đông nguyên tử.

Gorbachev đọc một ngụ ngôn tối nghĩ của Nga, “ Mỗi năm một lần, khẩu súng dù không nạp đạn cũng có thể phát nổ.”

Thatcher cho rằng vũ khí nguyên tử chỉ là một sự là hình thức răn đe, và chiến lược phòng thủ “Chiến tranh giữa các vì sao” của Reagan chính là biểu hiện “giấc mơ” hòa bình của ông ấy.

Gorbachev tin chắc rằng dù chưa có cuộc họp thượng đỉnh nào giữa tổng thống Hoa Kỳ và Tổng Bí thư đảng Cộng sản Sô viết từ sau cuộc gặp gỡ năm 1979 giữa Jimmy Carter và Leonid Brezhnev, thì nay, Cẩm linh đã đề ra ưu tiên cho một “lý tưởng cao thượng hơn” về hòa bình qua những đàm phán sẽ tổ chức vào năm 1985.

Thatcher đã nói với Reagan về Gorbachev, rằng đàng sau sự ồn ào bề ngoài với chủ nghĩa Mác của giới lãnh đạo Cộng sản, tôi có ấn tượng tôt về cá tính bén nhậy của ông ta, cùng sự sẵn sàng tranh luận và bà vợ có thể nhạy bén hơn nữa.

 Charles Powell, thư ký riêng của Thatcher, viết cho George Shultz.  Ngoại trưởng Mỹ thời đó, về Raisa Gorbachev, “Vợ ông ta không là một người phụ nữ Liên Xô bình thường. Bằng Tiến sĩ Triết học của bà ấy  không thể che giấu một nhân cách thẳng thắn và thu hút cùng với một kiến thức rộng đáng ngạc nhiên về nền văn học hiện đại và tiếng Anh cổ điển.”

Reagan và Gorbachev, người đã trở thành lãnh đạo Liên Xô vào ngày 11 tháng ba năm 1985, gặp nhau lần đầu tiên vào ngày 19 Tháng Mười Một năm 1985 tại Geneva.

Sau khi thảo luận với Gorbachev, Thatcher đã đến Trung Quốc để đàm phán về Hồng Kông nhưng các trợ lý của Thủ tướng Anh đã kinh ngạc khi Gorbachev, vẫn còn trong chuyến thăm của ông, đã đến phố Downing không báo trước và yêu cầu được thấy cánh cửa màu đen nổi tiếng tại địa chỉ Số 10. Người lãnh đạo tương lai của Liên Xô đã vào đển sảnh phía trước văn phòng Thủ tướng Anh, nhưng đã  “vui vẻ” ra đi rước khi thư ký riêng Thatcher đến nơi.

© 2014 DCVOnline

Nguồn: Gorby versus Thatcher: How the USSR charmed Britain’s Iron Lady. Christine Murray. Reuters. January 3^rd, 2014.